Zekerheid voor alles

Onlangs verscheen het ‘Protocol besmettingsgevaar, besmetting en beschermingsmaatregelen bij het werken met overledenen’, volgens de makers ‘het enige uitgebreide protocol in zijn soort dat voor alle belanghebbenden vrij verkrijgbaar is’. Is het protocol ook bedoeld voor begraafplaatsmedewerkers?

Het zeer uitgebreide protocol geeft informatie over veilig werken met overledenen – welke beschermingsmaatregelen te nemen, wat te doen als er van een besmetting sprake is – en bevat een uitgebreide lijst van infectieziekten. Is dit protocol ook van belang voor begraafplaatsen? Staan begraafplaatsmedewerkers bloot aan besmetting? Je zou denken van niet. Bij een uitvaart hebben begraafplaatsmedewerkers te maken met een gesloten kist, en heel soms met een lijkwade, maar de overledene wordt niet aangeraakt. Besmetting is dus zo goed als uitgesloten. Toch zijn er enkele, weliswaar uitzonderlijke, situaties te bedenken waarbij besmettingsgevaar wel een rol speelt, zegt Marc Wiegman, overledenenverzorger en mortuariumbeheerder en een van de auteurs van het protocol. Want wat als een graf kort na overlijden moet worden geopend, zoals bij herbegraving of vanwege justitieel onderzoek. Dan zijn de beschreven maatregelen wel degelijk relevant. En hij weet nog meer situaties waarbij mensen zichzelf beter kunnen beschermen: “Tijdens het begraven kunnen vreemde dingen gebeuren en dan moet je als begraafplaatsmedewerker weten hoe je moet handelen. Met vreemde dingen bedoel ik een lekkende kist, een kist die stuk is, een kist die valt en opengaat.”

Dat zijn echter uitzonderlijke situaties. Begraafplaatsmedewerkers hebben vooral met overledenen te maken die al minimaal tien jaar dood zijn; bij ruimingen. Een relevante vraag is dus: hoe lang blijven ziektekiemen in leven en actief?

Eerder verscheen in dit blad het artikel ‘Besmettingsgevaar? Indianenverhalen rond het ruimen’ (zomer 2003). Eén van de conclusies luidde dat bij ruimen, dat minimaal tien jaar na begraving plaatsvindt, elk risico van besmetting met een virus of bacterie geweken is. Er is nog nooit een ‘ziekte-uit-het-graf’ geconstateerd, zo luidde in 2003 en luidt nog steeds het officiële LOB-standpunt. Werken met levenden is veel gevaarlijker dan werken met overledenen, zei arts-microbioloog Andreas Vos in De Begraafplaats in 2003. “In feite is het risico om besmet te worden veel groter voor mensen die met de levende geïnfecteerden te maken hebben, zoals onderwijzers, loketmedewerkers, stewardesssen of medisch personeel. Het ruimen van een graf is in dat opzicht veel veiliger dan het werken met levende mensen.”
Toch raadt Wiegman aan geen enkel risico te nemen. “Sommige virussen en bacteriën kunnen zeer lang overleven. In het buitenland zijn daar voorbeelden van, zoals de pest, die zeer lang kan overleven, en het ebola-virus, dat ook steeds weer opduikt. Nu zijn deze voorbeelden voor Nederland wel zeer extreem, maar het vertelt ons wel iets over de overlevingsdrang van micro-organismen.”

Willem van Dijk, hoofd begraafplaatsen van de gemeente Utrecht, vertelt op uitvaartbranche.nl dat hij acht jaar geleden door ArboNed een onderzoek heeft laten uitvoeren naar de risico’s die kunnen voorkomen bij verplaatsingen van een overledene binnen drie maanden na de begrafenis. De risico’s van zeven besmettelijke ziekten (overlevingstijd van bacteriën) zijn onderzocht. De uitkomst luidde: difteriebacterie 2-3 weken; staphylococcen 1-2 maanden; typhusbacterie 3 maanden; tuberkelbacterie enkele jaren; pokkenvirus 1 jaar; HIV 14 dagen; Hepatitus B 14 dagen. ‘Omdat je er als begraafplaats niet van op de hoogte bent aan welke ziekte iemand is overleden,’ concludeert Van Dijk, ‘kun je maar beter altijd alle persoonlijke beschermingsmiddelen dragen bij opgravingen en ruimingen.’

Wiegman: “Er zijn meer van dat soort onderzoeken gedaan, waaruit blijkt dat een bepaalde infectieziekte na overlijden na een korte tijd voor omstanders niet meer besmettelijk is. Je moet je dan echter altijd afvragen onder welke condities het onderzoek is uitgevoerd. Wat als de condities wijzigen? Ik zou in elk geval het risico niet willen lopen, hoe klein dat risico ook is. Zekerheid voor alles.”

Het protocol kan worden gedownload op www.uitvaartbranche.nl.