Voorwoord: Stilte en rust
© Anja KrabbenStilte en rust
Stilte. Dat is het thema van dit nummer, het laatste van 2018. Een toepasselijk thema voor de decembermaand. Stilte past beter bij de donkere maanden van het jaar dan bij de zomermaanden, als het licht en de geluiden hard zijn en overal aanwezig. Iedereen is buiten, of binnen met de ramen open. Terwijl, met een beetje geluk gaat het in de winter ook nog sneeuwen en wordt alles nóg stiller.
Begraafplaatsen en stilte, je zou denken: die horen bij elkaar. “De dood brengt rust in het leven,” zegt Hans Dorrestijn als hij in dit nummer vertelt over zijn begraafplaatsgevoel. We spreken niet voor niets over ‘een laatste rustplaats’. Maar rust is niet hetzelfde als stilte. Rust, aldus Van Dale, is een vrije of ontspannen toestand, een toestand zonder activiteit, van ontspanning na arbeid, moeite of inspanning. En inderdaad, wanneer vind je de grootste ontspanning en vrijheid? In de dood. De rust is er dan ook voor de doden, niet voor de levenden. Daar is de voorzitter van Rust op Rhijnhof het overigens niet mee eens: “We willen dat de begraafplaats ’s avonds dicht is. Waarom? We willen dat de overledenen rust hebben.
Maar kunnen wij echt weten wat de overledenen willen? Kunnen de overledenen nog wel iets te willen hebben? ‘Onze Heer’, die al vele nummers lang op zoek is naar een laatste rustplaats voor zichzelf, denkt van niet. Voor dit nummer bezocht hij de Algemene Begraafplaats in Dirkshorn, waar alles ‘er fraai en verstild bij ligt. Dat is prettig voor de levenden, want als je dood bent hoor je geen stilte.’
Menig begraafplaats is echter verre van stil. Ze liggen lang een snelweg, onder een vliegroute of naast een school. ‘Het is ook niet zo dat men op een begraafplaats recht heeft op stilte,’ antwoordt jurist Willem van der Putten op de vraag of er wettelijk iets is geregeld om geluidsoverlast op een begraafplaats c.q. tijdens een begrafenis te voorkomen. Als dat zo was, dan zou de begraafplaats in Zwanenburg eigenhandig Schiphol kunnen sluiten. Beheerder Pieter van Staaveren: “Als je buiten staat en iemand begraaft en er komt een vliegtuig over dan moet je even stoppen, want je hoort elkaar dan echt niet meer.” En toch kunnen bezoekers op deze begraafplaats, waar in de drukste zomermaanden om de anderhalve minuut een vliegtuig overkomt, tot rust komen. Maar dan gaat het om een andere stilte, om de stilte in jezelf, die je kunt ervaren óndanks omgevingsgeluiden. Zowel dominee Marije Hage – “Stil zijn met anderen is fijn” – als onderzoekster van stiltecentra Jorien Holsappel-Brons vertellen hierover.
Die stilte en rust die dan over je komt, wordt liefst wel gestimuleerd door de juiste omgeving, zoals een begraafplaats met de schoonheid van grafmonumenten en overdadig groen. En zo kan ook R.-K. Buitenveldert, gelegen langs de A10, vlakbij een van de belangrijkste stations van Nederland en midden in een druk zakencentrum, zich profileren als ‘een fraaie stilteplek’ met ‘een weldadige rust’.
Bent u ooit op een plek geweest waar het echt doodstil was? Meestal is dat niet in de natuur. De wind beweegt, de bijen / zoemen de stilte stiller (Ida Gerhardt in ‘Archaïsche grafsteen’). Ik heb het één keer mogen ervaren: echte stilte, zonder enig menselijk, dierlijk of ander natuurlijk geluid. Op een windstille dag in Death Valley in Amerika. Het was doodstil en toch hoorde ik na een tijdje een ondefinieerbaar geluid. Wat was dat? Kon ik de cactussen horen groeien, waren het de zandkorrels die tegen elkaar aan schuurden? Of hoorde ik mijn eigen bloed dat door mijn lichaam stroomde? Ook stilte maakt geluid, ontdekte ik die dag. En de wonderlijke tegenstrijdige uitdrukking ‘oorverdovend stil’ begrijp ik sinds die dag beter.
Rust is (altijd) prettig en positief bedoeld. Stilte niet. In Wikipedia staat bij stilte: ‘De ervaring van geen enkel geluid, of de ervaring van zo weinig geluid dat het als volledig natuurlijk en rustgevend wordt beschouwd.’ Maar ook: ‘Stilte kan ook als beklemmend of bedreigend worden ervaren.’ Door stil te zijn kunnen we respect tonen, zoals in de twee minuten stilte op 4 mei. Je kunt er ook respect mee afdwingen: ‘Niets demonstreert autoriteit beter dan stilte, stilte is het ultieme machtswapen.’ (Charles de Gaulle).
Ik wens u veel rust (en stilte in u zelf) de komende feestdagen.
Anja Krabben, hoofdredacteur
