Vallende bomen

Vallende bomen. Het risico daarop wordt door de klimaatverandering alleen maar groter. Niet alleen omdat er meer stormen worden verwacht, ook omdat vaker periodes van droogte zullen afwisselen met natte. Bomen kunnen daardoor extra kwetsbaar worden. Gelukkig hoeven beheerders niet werkeloos af te wachten. Met voldoende controle en indien nodig het bijtijds inschakelen van een specialist, kan veel ellende worden voorkomen.

In 2019 blies een zware storm op de begraafplaats in het Friese Nijelamer vrijwel alle bomen omver. Sipke de Jong, de beheerder, stelt het voeren van de schapen even uit om erover te vertellen. “Ik was op de nacht van de storm niet thuis. Maar de ravage was enorm, er waren 37 bomen omgewaaid. De schade viel gelukkig mee, één grafsteen was gebroken en die hebben we zelf gerepareerd. De twee bomen naast de klokkenstoel stonden als door een wonder nog overeind. Anders was de klokkenstoel eraan gegaan.”

De zeventig jaar oude beuk bij de ingang is gehavend, maar staat gelukkig nog fier overeind. De hele buurt heeft geholpen de boel op te ruimen, dat moest goeddeels met de hand gebeuren, omdat er op de begraafplaats geen grote machines kunnen komen. Een paar bomen zijn geknot en weer overeind gezet. Er zijn ook nieuwe geplant. In zijn tijd als beheerder heeft Sipke veel meer bomen zien vallen. “Komt door de slappe veengrond hier. Met de storm in februari dit jaar is er nog een grafsteen omgewaaid. Die hebben we ook zelf gerepareerd.” Een verzekering is er niet.

Regelmatige controle
Als eigenaar heb je de plicht de bomen op je begraafplaats regelmatig te controleren. Jonge bomen om de vijf jaar. De zogenaamde risicobomen, zoals grote bomen die bij gebouwen staan of gebreken vertonen elk jaar of zo nodig vaker. Overige bomen ongeveer eens per drie jaar. Dit is geen wettelijke verplichting, maar als er iets gebeurt en je kunt niet aantonen dat je er alles aan gedaan hebt om de boom gezond te houden én dat je dit regelmatig hebt gecontroleerd, kun je aansprakelijk worden gesteld voor de schade. En zelfs als de boom veilig wordt verklaard is dat nog geen garantie dat de boom niet kan omgaan, maar dan is er in ieder geval alles aan gedaan.

Een grote begraafplaats zoals De Nieuwe Ooster in Amsterdam, tevens arboretum, heeft een eigen boomverzorger in dienst, Johan Mullenders. Mullenders houdt een ‘bomenadministratie’ bij, als bewijs dat hij de bomen regelmatig controleert. Mullenders: “Doe dit zo goed en zorgvuldig mogelijk. Schrijf alle veranderingen op die kunnen wijzen op achteruitgang. Zoals een gat in een boom, een zwam op de stam. Liefst met een foto erbij. Noteer het soort boom, op welk vak deze staat en waar precies: achter, voor of naast welk graf, mét grafnummer. Als er dan tijdens een storm een boom omwaait en je kunt aantonen dat de boom gezond was, dan ben je (in principe) gevrijwaard van schuld. Uiteraard moet je ook kunnen aantonen dat degene die de bomen controleert enige kennis van zaken heeft; boomcursussen of een opleiding heeft gevolgd.”

Kleinere begraafplaatsen, die geen medewerker zoals Mullenders in dienst hebben, zullen bij twijfel expertise moeten inhuren. De Bomenstichting kan daarbij de weg wijzen. Er zijn in Nederland ongeveer 2.000 gecertificeerde boomveiligheidscontroleurs actief. Zij zijn opgeleid, hebben examen gedaan. Na een examen krijgen zij een BVC-pas (boomveiligheidscontroleur), uitgereikt door Stichting Groenkeur.

Ravage
In Nijelamer doet Sipke de Jong de controle zelf, maar hij houdt hier geen administratie van bij. In Esbeek in Brabant controleert de gemeente Hilvarenbeek, waar Esbeek toe behoort, regelmatig de bomen op de R.K. Begraafplaats, toch werd niet bijtijds ontdekt dat de kern van een 120 jaar oude acacia – een van de drie monumentale bomen die op de begraafplaats staan – goeddeels verdwenen was. Tijdens de een van de zware stormen van eind februari jl. ging de monumentale boom om, met een enorme ravage als gevolg. Arie Vugts, als bestuurslid portefeuillehouder voor de vijf begraafplaatsen in deze parochie: “Het spinthout was ruim twintig centimeter dik, daardoor kon de holte door op de stam te kloppen niet ontdekt worden.” Een geluk bij een ongeluk: de boom viel pal op de begraafplaats en miste daardoor de school, de kinderopvang en twee bejaardenwoningen. “Er zijn wel zo’n twintig graven ernstig beschadigd, sommige zijn compleet verwoest. Nog voordat de opruimwerkzaamheden begonnen, hebben we contact opgenomen met de betrokken families. De reacties waren begripvol. Dit was ernstige pech, die niemand kon worden verweten. Ons kerkhof heeft een grafmonumentenverzekering (collectief met alle parochies in Brabant). De herstelwerkzaamheden zijn inmiddels begonnen. Boven een eigen risico van € 200,- per graf betaalt de verzekering de schade (tot een bepaald maximum). Een flinke tegenvaller natuurlijk, maar overkomelijk. Wij doen er alles aan om de graven in oorspronkelijke staat te herstellen.”

Na de storm waren er plannen om de twee resterende monumentale bomen te rooien. Daar kwam uiteraard protest tegen. Na zorgvuldig onderzoek bleken ze letterlijk kerngezond. “Ze zullen worden gesnoeid, maar niet gerooid. Gelukkig, het zijn oude, bijzonder mooie bomen.”

VTA-inspectie
In Esbeek wordt de regelmatige bomencontrole uitgevoerd via een VTA-inspectie. VTA staat voor Visual Tree Assessment. De methode, die is ontwikkeld door de Duitse hoogleraar Claus Mattheck, wordt wereldwijd gebruikt en kan uitkomst bieden als er twijfel bestaat over de status van de bomen. Een VTA bestaat uit drie fasen:

• Een specialist voert een grondig visueel onderzoek uit en zoekt naar eventuele gebreken. Hierbij wordt ondere gekeken naar de aanwezigheid van vruchtlichamen, naar het groeigedrag, naar vlekken of breuken van de bast of de stam, oude of nieuwe wonden et cetera. Als er geen uitwendige tekens zijn van potentiële problemen, beperkt het onderzoek zich tot deze fase.
• Als er zichtbaar vermoedens zijn van een defect, moet dit bevestigd worden door middel van een diepgaand onderzoek. Daar is meestal een expert voor nodig die hiervoor speciale apparatuur heeft, zoals een geluidshamer, tomograaf of penetrometer. Die maakt een rapport en verklaart daarin de boom veilig of onveilig.
• Indien er een belangrijk defect geconstateerd is, wordt het gelokaliseerd, gekwantificeerd en in kaart gebracht. En afhankelijk van de uitkomst en het advies: neem maatregelen.

In sommige gemeenten is er een verbod om bomen te kappen, drastisch te snoeien, toppen of verplaatsen. In dat geval moet een een vergunning worden aangevraagd. Soms is een vergunning niet nodig, maar moet de kap wel gemeld worden. Wat er uiteraard wel kan is onderhoudssnoei.

Gebroken glasplaat
Begraafplaats Vredehof in Tilburg werd in 1932 aangelegd met veel groen. De toen aangeplante bomen zijn inmiddels ruim volwassen. “Daar zijn we zuinig op,” zegt beheerder Ton van der Leun, “elk jaar vindt er visuele controle plaats door onze hovenier en het voltallige bestuur. Zo besloten we vorig jaar om de zandige toplaag van de laan met 90 jaar oude rode beuken te vervangen door mulch (een soort potgrond), een bacterierijke grond die het water beter vasthoudt.” De storm van 18 februari velde de twintig meter hoge lariks, acht andere bomen moesten worden gerooid. Veel grafmonumenten liepen schade op, waaronder een glasplaat die brak. “Het grafmonument aan de voet van de larix werd omhooggetild, het graf zelf bleef gelukkig onaangetast. Wij hebben meteen contact opgenomen met de rechthebbenden, voor zover die bereikbaar waren.”

Van der Leun moet even opzoeken welke verzekeringen er zijn afgesloten. Onder andere een ongevallenverzekering. “De grafmonumentenverzekering hebben we opgezegd, omdat niet wij maar de rechthebbende eigenaar van het grafmonument is. Monumenten waarvan wij geen rechthebbende hebben kunnen contacten, worden niet hersteld, op enkele kleine reparaties na. De eigenaar van de gebroken glasplaat reageerde nuchter, hij laat de plaat restaureren.”

De schade aan het groen komt wél voor rekening van de begraafplaats, zo’n € 10.000. “Een paar jaar geleden viel een boom op het huis van onze buren. De schade viel toen onder de opstalverzekering van dat pand.”

Meer info
Bomenstichting: www.bomenstichting.nl.
In het winternummer (2021) van Bomennieuws, een uitgave van de Bomenstichting, staat een lezenswaardig artikel: ‘Schade door omgewaaide boom: wie is aansprakelijk’.
Vindt een gecertificeerde boomverzorger op www.groenkeur.nl.

Zieke of zwakke bomen herkennen

Zieke of zwakke bomen zijn sneller te herkennen in het groeiseizoen. Belangrijke signalen:

• veel dode takken, matige bladgroei, verschrompelende bladeren;
• zwammen of roestvlekken op de stam;
• onevenwichtige kroonopbouw;
• afwijkende bastpatronen;

Bomen die gevoelig zijn voor infecties: iep, es: taksterfte; paardenkastanje: lekplekken op de stam.

Een scheve boom is niet per se onveilig. Een boom zoekt zelf zijn evenwicht. En ook grote gaten in de stam zegt in principe niets over onveiligheid. Een boom mag zelfs tot 70 procent hol zijn.

Aansprakelijkheid
Wanneer er is voldaan aan de  algemene zorgplicht ten aanzien van de bomen, zoals hier beschreven, en er valt een boom om tijdens een storm, is het gewoon een kwestie van pech hebben. Pech voor de eigenaar die de boom kwijt is en pech voor de eigenaar van het grafmonument dat door de omvallende boom geraakt wordt.

De gemeente is als eigenaar van de begraafplaats juridisch eigenaar van de bomen. Voor zover die bomen schade hebben aangericht aan andere graven, passanten etc., is de gemeente aansprakelijk (niet voor de schade aan het graf zelf), ook als de boom is geplant door de rechthebbende van het graf. Het is aan de begraafplaats om er op toe te zien dat de boom niet te groot wordt. Staat in de regelgeving over grafbedekking dat grafbeplanting niet hoger mag worden dan 100 centimeter, moet daar wel op gehandhaafd worden.

Of de eigenaar van de begraafplaats de schade kan verhalen of doorschuiven naar de rechthebbende op het graf, hangt af van wat er in de oude grafakte en de beheersverordening cq. het reglement staat en of het graf nog wel een rechthebbende heeft uiteraard.

De begraafplaats in Esbeek na storm Eunice, 19 februari jl. Foto: Jeroen Verhelst