Nieuwe Kansen

Heeft u het Weekend van de Begraafplaats ook zo gemist? Niet getreurd, u heeft twee herkansingen. Twee momenten, in september, waarop u publiek kunt ontvangen: Open Monumentendag en Vergankelijkheidsdag.

‘Wat leuk dat jullie eigenaren en beheerders van begraafplaatsen via jullie vakblad stimuleren om deel te nemen aan de Open Monumentendag!’ Jeannet Appelo van Open Monumentendag (OMD) reageert enthousiast over de mail. Voor meedoen hoef je als begraafplaats geen monumentenstatus te hebben, wat je zou kunnen denken als je op de site van OMD kijkt naar welke begraafplaatsen zich al hebben aangemeld. Er staan vooral oude, gesloten begraafplaatsen op. Appelo: ‘Zeker nu er door de overheid niet meer hoofdzakelijk wordt ingezet op het toekennen van de monumentenstatus aan waardevolle objecten, is deze status geen hard criterium om een gebouw open te stellen voor OMD. Goed nieuws dus, begraafplaatsen kunnen gewoon deelnemen aan de Open Monumentendag.’

Coronavrij
12 & 13 september Open Monumentendag gaat in de meeste gemeenten gewoon door, weliswaar vaak aangepast. De deelnemers richten zich meer op buiten, waar 1,5 meter afstand houden een minder groot probleem is en de besmetting aanzienlijk lager. Begraafplaatsen zijn dus ideale plekken mensen uit te nodigen. U kunt zich aanmelden op http://www.openmonumentendag.nl.
22 september Vergankelijkheidsdag – Een initiatief van Bureau MORBIdee. Doe inspiratie op op http://www.vergankelijkheidsdag.nl.

OMD heeft elk jaar een thema, wat het makkelijker maakt om er op in te springen met een specifieke rondleiding of iets anders. Dit jaar is het thema ‘Leermonument’. Heeft niet praktisch elke begraafplaats wel een graf van een plaatselijke lera(a)r(es), onderwijzer(es) of zelfs hoogleraar? Is de begraafplaats zelf niet één groot leermonument over hoe we met de dood omgaan?

Graf van Van Dale

De beroemdste
Een mooie aanleiding te kijken hoe het graf van de beroemdste onderwijzer van Nederland er bij staat. Hij overleed in 1872, dus hij is begraven, en wie zou het in zijn hoofd halen het graf te ruimen van de schrijver en naamgever van het bekendste woordenboek van Nederland: de Dikke van Dale (officieel het Groot woordenboek der Nederlandse taal). Johan Hendrik van Dale (1828-1872), geboren en overleden in Sluis en aldaar (hoofd)onderwijzer, kreeg een graf op de plaatselijke gemeentelijke begraafplaats. Geruimd is het graf niet, maar lang is er nauwelijks naar omgekeken. ‘Sluis laat graf van Johan Hendrik van Dale verkommeren,’ kopte de Provinciale Zeeuwse Courant (PZC) nog in 2011. Het graf was compleet overwoekerd.

Arco Willeboordse, adviseur economie en toerisme bij de gemeente Sluis geeft toe dat het rond 2011 niet al te best gesteld was met het monument. “Het was vooral vies. Maar het is inmiddels geheel gereinigd. Het staat er nu mooi bij. Wij houden het graf bij en wij houden het graf in ere.”

In de PZC uit 2011 stond ook dat sommigen in Sluis het onbegrijpelijk vinden dat de gemeente het graf laat verloederen in plaats van er een toeristische attractie van te maken.
“Ja, maar hoe doe je dat? Sluis heeft 2300 inwoners, maar ontvangt jaarlijks 3 tot 4 miljoen bezoekers. Heel veel Belgen. Dagjesmensen, kooptoeristen, kustgangers, die nu niet direct voor de cultuur komen. We hebben een stadswandeling waarin het graf van Van Dale wordt genoemd, maar niet is opgenomen, omdat het kerkhof een stukje buiten het centrum ligt. Zijn standbeeld staat in het centrum van Sluis, nee, hij wordt zeker niet weggestopt.”

Doet Sluis mee aan de Open Monumentendag?
“Het is nog maar net dat alles weer is opengegooid en het vergt natuurlijk enige voorbereiding, maar ja… ik kan wel iets bedenken. Een evenement waarbij de stadsgids met publiek langs een aantal plekken wandelt die met Van Dale te maken hebben: het standbeeld, het Belfort waarin veel aandacht is voor Van Dale, en de begraafplaats. Het is een minuut of 20 wandelen van het centrum naar de begraafplaats, dat kan, dat is niet te lang, maar we willen minstens na elke 5 minuten stil kunnen staan om iets te vertellen. O, maar wacht, we hebben ook nog de oude school van Van Dale, waar hij lesgaf. Ik ga er direct mee aan de slag, kijken of het lukt.”

Juf Bijlaard
Ook in Schoonhoven reageert Gerard Verlegh, beheerder van de algemene begraafplaats, positief als ik hem wijs op het thema van OMD. We hebben contact in verband met de oude ansichtkaart van de begraafplaats met daarop het graf van de in Schoonhoven ooit bekende meester Westbroek. Hij is bereid om op OMD iets over dit graf te vertellen.

Rechts het nu nog anonieme graf van juf Bijlaard. Foto: Korrie Korevaart

Op Maria Rust liggen nog zes andere leerkrachten begraven. Van vijf van hen is van hun grafsteen niets meer over, wel van meester Goudswaard (1853-1932), zijn laatste rustplaats is een fraai familiegraf op Maria Rust. Iedereen in Rockanje kent hem, hij kreeg zelfs een standbeeld. Het thema van OMD was een mooi moment om nu eens eer te bewijzen aan een van de eerste onderwijzeressen aan de lagere school in Rockanje.

Monumentenkijker

Met de Monumentenkijker Begraafplaats kunnen scholen op onderzoek gaan in (op) een monument. Download de Monumentenkijker begraafplaatsen op http://www.openmonumentendag.nl/klassendag/lesmateriaal

Vergankelijkheidsdag
In 2019 werd de eerste Vergankelijkheidsdag gehouden, een idee van Rob Bruntink (van Bureau MORBIdee), een dag waarop burgers stilstaan bij het feit dat zij (wij) allen sterfelijk zijn. Het is een dag die in eerste instantie op het individu is gericht, Bruntink spreekt consequent van ‘burgers’, waarbij begraafplaatsen, of andere partijen zoals zorginstellingen, rouwtherapeuten, (uitvaart)ondernemers, ritueelbegeleiders e.d.) een faciliterende rol kunnen spelen, legt hij uit over de mail. ‘Begraafplaatsen hebben mijns inziens een maatschappelijke rol ten aanzien van “de dood bespreekbaar maken” en “voorbereiden op de eigen sterfelijkheid”. Met Vergankelijkheidsdag kunnen ze dat concreet inhoud geven. Op welke wijze is aan de begraafplaatsen. Op de website vergankelijkheidsdag.nl kunnen ze inspiratie opdoen. Daar staan tien opties. Begraafplaatsen kunnen een herdenkingsbijeenkomst of een wandeling organiseren over de begraafplaats (gekoppeld aan groen, historie, monumenten, maar ook aan bezinning over / reflectie op het eigen leven van de bezoeker), ze kunnen uitvaartondernemers uitnodigen die informatie over uitvaarten geven, ze kunnen iemand inhuren die een cursus ontspullen komt geven of iemand uitnodigen die een workshop “schrijf een wilsverklaring” geeft, ze kunnen een tijdelijke beeldenroute maken of een tijdelijke tentoonstelling houden, ze kunnen een feestje houden om het leven te vieren… genoeg te bedenken. Hang die dag een spandoek op bij de entree: “Welkom aan rouwenden”. Of brandt extra kaarsjes her en der. begraafplaatsen kunnen, denk ik, alles op de Vergankelijkheidsdag doen dat ze eigenlijk tijdens het Weekend van de Begraafplaats hadden willen doen.