Islamitische begraafplaatsen

De behoefte aan islamitische begraafplaatsen neemt in sommige gebieden van Nederland toe, stond in een klein berichtje in het vorige nummer van De Begraafplaats. Wim Zaalberg, die enige jaren geleden als gemeentelijke beleidsmedewerker betrokken was bij de realisering van een islamitische dodenakker op begraafplaats De Essenhof in Dordrecht, informeert u over een aantal technische en organisatorische aspecten rond de realisering van een islamitische begraafplaats.

Wat zegt de Wet op de lijkbezorging?
In de loop der eeuwen zijn in ons land joodse, hervormde en katholieke begraafplaatsen aangelegd, maar voor zover mij bekend is er geen enkele zelfstandige islamitische begraafplaats in Nederland. De aanleg van een zelfstandige bijzondere begraafplaats voor een kerkgenootschap is geregeld in de artikelen 37 en 38 van de Wet op de lijkbezorging (Wlb). Artikel 39 van de Wlb. regelt dat kerkgenootschappen die geen gebruik hebben gemaakt van de bevoegdheid als bedoeld in artikel 38, de gemeenteraad kunnen verzoeken een deel van de gemeentelijke begraafplaats ter beschikking te stellen.

Alle in de laatste decennia gerealiseerde islamitische begraafplaatsen of grafakkers zullen dus waarschijnlijk deel uitmaken van een gemeentelijke begraafplaats. Voorts regelt artikel 39 dat de gemeente belast blijft met het beheer, het onderhoud en de administratie, terwijl er over de inrichting, het gebruik en enkele andere zaken overleg moet worden gepleegd met het kerkgenootschap. Het is gewenst in dat overleg mee te nemen dat de gemeentelijke beheersverordening en de verordening rechten van de begraafplaats onverkort van toepassing zijn op het islamitische gedeelte. Vaak staat in een gemeentelijke beheersverordening dat B&W bij afzonderlijk besluit nadere regels kunnen vaststellen voor bijvoorbeeld de tijden van begraven en het plaatsen van grafmonumenten. Dergelijke regels kunnen zo nodig afwijkend zijn voor de moslimakker op de gemeentelijke begraafplaats. De wens van moslims is de overledene zo snel mogelijk te begraven. Artikel 16 van de Wlb schrijft voor dat dit niet eerder dan 36 uur na het overlijden geschiedt. De burgemeester kan na overeenstemming met de officier van justitie evenwel een andere termijn stellen.

Benodigde oppervlakte
Het berekenen van de omvang van een nieuwe islamitische grafakker is niet eenvoudig, zeker nu in de registers van de Burgerlijke Stand de kerkelijke gezindte niet meer wordt bijgehouden. Wel heeft de gemeente inzicht in de nationaliteit. Als men het aantal inwoners weet dat afkomstig is uit overwegend islamitische landen kan dat een aardige indicatie geven. Gemakshalve kan men uitgaan van een sterftepromillage van 8. In de praktijk zal dat waarschijnlijk lager liggen omdat allochtonen van oudere leeftijd vaak teruggaan naar hun land van oorsprong om daar te sterven, of na hun dood alsnog worden gerepratieerd om in geboortegrond begraven te worden. De kosten voor dat laatste zijn echter hoog en in de toekomst zal, zeker door de tweede en derde generatie, worden gekozen voor een begraving in Nederland.  Geen idee of dit in andere gemeenten ook zo is, en waarom dit zo is, maar de ervaring in Dordrecht leert dat er bij de aanleg verhoudingsgewijs rekening moet worden gehouden met voldoende ruimte voor kindergraven. De islamitische grafakker in Dordrecht is op 8 januari 2000 in gebruik. Sindsdien zijn er 22 kindergraven, 3 eigen graven en 5 algemene graven uitgegeven. Indien in buurgemeenten geen islamitische begraafplaats is kan dat een aanzuigend effect hebben op een nieuwe islamitische begraafplaats.

Overleg met de moslimgemeenschap
Een eerste vereiste is goed overleg, om later een verkeerde interpretatie van de Nederlandse wetgeving enerzijds en te weinig kennis van de godsdienstige en traditionele gewoonten anderzijds te voorkomen. Eenvoudig is dat niet omdat imams en bestuurders van moskeeverenigingen de Nederlandse taal dikwijls onvoldoende beheersen. Tolken zijn bij het overleg dan ook onontbeerlijk, temeer daar de standpunten van de diverse islamitische groeperingen nogal eens uiteen kunnen lopen. Een oplossing voor dat laatste probleem kan zijn een speciale stichting in het leven te roepen waarvan het bestuur namens alle moslimgroeperingen of moskeeverenigingen de woordvoerder is met de gemeente. Desgewenst kan dat ook een bestaande stichting zijn zoals bijvoorbeeld een Regionaal Centrum voor Buitenlanders (RCB).
NB: Bij het bedrijfsbureau kan een voorbeeld van een overeenkomst tussen een RCB en een gemeente worden opgevraagd. Bij voorkeur per e-mail.

Specifieke eisen
bij de aanleg Uit ervaring is gebleken dat een omheining van het islamitische gedeelte, door middel van een haag bijvoorbeeld, wordt gewaardeerd. Ook een eenvoudig bordje met de tekst Islamitische grafakker in het Nederlands en in het Arabisch, alsmede een poort met daar boven een tekst uit de koran kan overwogen worden. Op de meeste islamitische grafakkers staat direct voorbij de ingang een soort tableau of tafel, waarop de kist, of het lijk gewikkeld in een omhulsel, wordt neergezet voor het uitspreken van de laatste gebeden. Ook een watertappunt is een noodzakelijke voorziening.

Orientatie van de graven
Er bestaan nogal wat misverstanden over de orintatie van de graven, zelfs bij islamieten. De een zegt dat het lichaam met de voeten naar het oosten moet worden begraven, de ander beweert dat juist het hoofd naar het oosten moet worden gericht. Geen van tween is juist. Voor ons land moet het lichaam op een zodanige wijze in het graf worden gelegd dat het gezicht via de rechterschouder op Mekka is gericht. Dat wil in Nederland niet exact het oosten zeggen. Een landmeter kan behulpzaam zijn bij het uitzetten van de juiste cordinaten. De meeste imams zijn overigens in het bezit van een keurige gradentabel en kompas om de juiste richting van Mekka aan te geven.

Over het algemeen wordt de kist of het omhulsel met de overledene op gewone wijze horizontaal in het graf gelegd. Soms wenst men dat het lijk, gewikkeld in een omhulsel, in zithouding wordt begraven. In dat geval zal men in een eigen graf voor tweepersonen slechts een overledene kunnen begraven. De exacte constructie, met plankjes, voor zo’n zitgraf laat zich hier moeilijk beschrijven. Men doet er goed aan voor zon voorziening bij collegas te rade te gaan. Het is gebruikelijk dat de vrijkomende overtollige grond na de begraving in eerste instantie in de vorm van een heuveltje op het graf blijft liggen. Naar onze begrippen toont dat misschien niet altijd ordelijk. Na verloop van tijd, als de grond wat is ingeklinkt, kan de rest van het heuveltje worden gegaliseerd en ingezaaid en daarna makkelijk worden gemaaid. Een moslimbegraafplaats is over het algemeen zeer sober ingericht. De laatste jaren ziet men echter steeds vaker grafmonumenten naar westers model. Een tweetal jaar geleden heeft De Steenklip een fraaie tweetalige brochure uitgegeven over gedenktekens op islamitische begraafplaatsen.

Wel of niet ruimen?
Traditioneel worden moslims een diep begraven en worden de graven niet geruimd. Toch is dit niet in elk islamitisch land een wetmatigheid. In Saoedi-Arabi bijvoorbeeld worden graven geruimd vanwege ruimtegebrek. Ook in Nederland is de beschikbare ruimte op bestaande gemeentelijke begraafplaatsen beperkt. Verschillende algemene moslimgrafakkers op de gemeentelijke begraafplaats van Rotterdam-Zuid, aangelegd in de tweede helft van de vorige eeuw, zijn dan ook om die reden zonder problemen geruimd. Hoewel de Wlb uitgifte van eigen graven voor onbepaalde tijd toestaat, adviseert de LOB dit om exploitatie-technische redenen ook voor moslimgraven niet te doen. Indien men een eigen graf langer dan de wettelijk vastgestelde minimum termijn van twintig jaar in stand wenst te houden, kan men het recht immers telkens opnieuw met een termijn van tien jaar verlengen. Het effect is op de lange duur hetzelfde, men moet alleen steeds opnieuw betalen. Soms wordt verlangd dat mannen en vrouwen gescheiden worden begraven. Om dezelfde reden van beperkte ruimte is het gewenst daar geen gehoor aan te geven. Indien men per se slechts een diep wil worden begraven, dan is dat geen enkel probleem. Men moet dan echter wel een tweediep eigen graf betalen, waarvan dan slechts de bovenste grafruimte zal worden gebruikt. In dit verband is het goed er nog eens op te wijzen dat de gemeentelijke begraafplaatsverordeningen in principe onverkort ook dienen te gelden voor een islamitisch gedeelte van een gemeentelijke begraafplaats.

Aarde bij de hand hebben
Bij katholieke en joodse begrafenissen is het gebruikelijk dat elke aanwezige een schepje aarde op de kist in het graf gooien; soms wil men ook zelf het hele graf vullen. Ook de islam kent een dergelijk gebruik. Iedereen die aan de begrafenis deelneemt strooit drie handen aarde in het graf. Iedere hand aarde gaat gepaard met de spreuken: Hiervan schiepen wij u / Wij deden u hierin terugkeren / Hieruit zullen wij u weer doen opstaan op de Laatste Dag. “

Oproep
Het bedrijfsbureau heeft geen compleet overzicht van islamitische begraafplaatsen (of grafakkers) in ons land. Indien u als beheerder van een gemeentelijke begraafplaats zelf een islamitisch gedeelte heeft of zo’n gedeelte weet op een andere begraafplaats, dan stellen wij het op prijs als u dat meldt aan het bedrijfsbureau (zie contact voor de adresgegevens). Op een later tijdstip zullen deze gegevens dan worden gepubliceerd in De Begraafplaats, zodat collegas die een islamitische grafakker willen aanleggen elders eens een kijkje kunnen nemen.