Inspraak in begraafplaatsenbeleid van Hoogeveen

Moeten alle inwoners van Hoogeveen bijdragen aan het onderhoud van een begraafplaats waarvan niet iedereen gebruik zal maken? Of geldt het principe de gebruiker betaalt? En mogen graven geruimd worden? Deze en andere vragen legde de gemeente aan haar burgers voor. Dat het onderwerp bij de mensen leeft werd duidelijk op de druk bezochte bewonersbijeenkomsten. En ze namen geen blad voor hun mond.

Inspraak in de ontwikkeling van het begraafplaatsenbeleid is allerminst vanzelfsprekend.
Hoogeveen hecht echter veel waarde aan de participatie van haar burgers en heeft hiermee
een voortrekkersrol. De gemeente vindt dat de uitwerking van het beleid moet worden bepaald
door de gebruiken, geloofsovertuiging en historische ontwikkeling van de streek. Daarom gingen de beleidsmakers eind mei de dialoog aan met de burgers in Hoogeveen en twee van de negen dorpen die de gemeente telt, Hollandscheveld en Pesse.

Negen begraafplaatsen
Sinds de gemeentelijke herindeling in 1998 bestaat  de gemeente uit tien plaatsen; Hoogeveen en
negen omliggende dorpen. Dit leverde onder meer een erfenis op van negen begraafplaatsen
met verschillende regels. Er is dus behoefte aan eenduidigheid en aan een ‘update’ van het
begraafplaatsenbeleid. Ook de maatschappelijke ontwikkelingen spelen hierbij een rol, met nieuwe mogelijkheden voor begraven en speciale wensen, zoals bijzondere grafmonumenten of begraven op ongebruikelijke tijden. Een belangrijk aspect zijn de kosten, die hoger zijn dan de inkomsten uit begraafrechten, waardoor de hele gemeenschap er via de belastingen aan bijdraagt. Daarmee hangt de vraag samen of de gemeente de negen begraafplaatsen terugbrengt tot één algemene begraafplaats, evenals de vraag over grafrusttermijn.     

Om de discussie op gang te brengen, had de gemeente een folder verspreid. Op een
reactieformulier of via internet konden geïnteresseerden hun mening geven over de onderwerpen die ook op de bewonersbijeenkomsten de leidraad vormden:
1. de kostenontwikkeling in relatie tot de hoogte van de begraafrechten;
2. de benodigde begraafcapaciteit voor de komende jaren en het aantal begraafplaatsen;
3. de uitgiftetermijn van de graven en de mogelijkheid de graven opnieuw in gebruik te
nemen;
4. het bieden van faciliteiten en diverse vormen van begraven;
5. het uiterlijk van de begraafplaatsen;
6. meer mogelijkheden voor graf en grafmonumenten.

De eerste bewonersbijeenkomst was op 29 mei in Hollandscheveld. Wethouder Betty Poutsma
verwelkomde de ruim honderd belangstellenden namens het college van B&W. Ze zei dat de
gemeente graag wil weten hoe de samenleving denkt over bepaalde onderwerpen: “De inspraak
in het begraafplaatsenbeleid past in een breder kader, waarin ook de visie op het stadscentrum,
de sociaal-economische structuurvisie en wijk- en dorpsgericht werken past.” Ook waren er enkele beleidsmedewerkers aanwezig. De gemeente had haar huiswerk goed gedaan, samen met
begraafplaatsadviesbureau Genius Loci. Twee medewerkers van dit adviesbureau gaven een
presentatie en een toelichting op de problematiek, de wet- en regelgeving en diverse mogelijkheden. Na de pauze kregen de bewoners volop gelegenheid om vragen af te vuren en hun mening te geven.

Kostendekkend
Johan Wolf van Uitvaartvereniging Hollandscheveld beet de spits af: “Zestig tot zeventig procent van de begraafplaatsen is kostendekkend door de aankoop van graven. Kan de gemeente daar niet
dertig procent bij doen? We hebben al eerder aangedrongen op uitbreiding. We moeten niet ruimen, maar gewoon uitbreiden. Bovendien praten we over slechts tien à vijftien algemene graven per jaar. Crematie mag geen alternatief zijn als mensen daar vanwege de kosten toe gedwongen worden.” Henk Kreeft van Belangenvereniging Tiendeveen: “Het mag toch niet zo zijn dat een minder bedeelde gedwongen is zich te laten cremeren. De nabestaanden kunnen dan naar een vaas kijken in plaats van een graf bezoeken.”

Ook veel andere vragen gingen over de financiën: waarom zou alleen de gebruiker moeten betalen? Voor een voetbalveld moet de gemeenschap toch ook bijdragen, ook degenen die er nooit gebruik van maken? Dat wordt zelfs voor honderd procent gesubsidieerd! En wat verstaat de gemeente eigenlijk onder kostendekkend? Een begraafplaats kan ook een ecologische waarde hebben, of tevens gebruikt worden als park, en dan ligt het er maar aan uit welk potje het onderhoud van het groen wordt betaald.

Later verklaart Johan Wolf de opmerkingen uit het publiek dat er ruimte genoeg is en dat er wel
geld is voor een voetbalveld: “In de jaren twintig van de vorige eeuw heeft een grote vervener twee ontgonnen terreinen aan de gemeente geschonken met als bestemming begraafplaatsen. In plaats daarvan legde de gemeente op één terrein een voetbalveld aan, terwijl er al een voetbalveld was. Zo’n twintig jaar geleden wilde de gemeente de graven tot 1955 gaan ruimen, en daar hebben we tegen geprotesteerd omdat er grond genoeg was. We hebben gezegd dat ze het bos op dat tweede terrein maar moesten kappen en hebben er zelfs De Telegraaf bij gehaald. Toen is dat terrein inderdaad gebruikt om er een begraafplaats aan te leggen.”

Tegen ruimen
Kosten en ruimen hebben veel met elkaar te maken, en vooral het ruimen bleek heel gevoelig te liggen in Hollandscheveld en de omliggende dorpen. Al is dit natuurlijk een belangrijk discussiepunt, er wordt niet actief geruimd, lichtte Sarah Tinnevelt van de gemeente toe.

Namens de gereformeerde kerk gaf een spreker aan dat bepaalde groepen op grond van hun geloof tegen ruimen zijn. Maar hij zei ook: “Als ik tegen ruimen ben, ben ik ook tegen het ruimen van andermans graf.” Hij kreeg applaus, evenals een mevrouw die opmerkte: “Je brengt iemand naar zijn laatste rustplaats tot de dag van de opstanding. En om die laatste rustplaats te respecteren, moeten we die gezamenlijk betalen, zodat mensen niet in moeilijkheden komen.”

Een andere tegenstander van ruimen wees erop dat je vanwege de historie van het dorp niet zomaar graven mag wegdoen. Ook hij brak een lans voor mensen die geen geld hebben voor een eigen graf. Verder kwam er een opmerking over islamitische en joodse begraafplaatsen, waar eeuwige rust geldt. “Waarom kan dat niet bij christenen?” Iemand anders vroeg zich af waar we ons zo druk om maken. “Er wordt hier al honderd jaar begraven op een begraafplaats van drie hectare. Als we er nog drie hectare bij kopen, kunnen we weer honderd jaar vooruit.”

Verschillende richtlijnen?
In deze verhitte discussie, met veel instemmend  gemompel en applaus, maakte iemand uit het
dorp Elim de opmerking: “Ruimen moet uit het Hoogeveense woordenboek worden geschrapt, want de meerderheid is er tegen. En de kosten van dit onderzoek door een extern bureau kunnen we beter besteden aan uitbreiding.” Dat iedereen er zo over denkt, is echter een vertekend beeld, relativeerde Wilfred Hilbers van Genius Loci die de discussie leidde, “want er zijn via de website ook veel andere meningen binnengekomen.” Hierop kwam Christel Velema van Plaatselijk Belang met het idee: “Ik kan me voorstellen dat er in de dorpen anders gedacht wordt dan in Hoogeveen zelf. Is het ook mogelijk om in de dorpen andere richtlijnen aan te houden? Ik maak me namelijk wel wat zorgen. Als u aan het eind van deze hoorzittingen alle meningen op
een berg gooit, dan kunnen de meningen uit de dorpen in de minderheid zijn.” Gezien de regionale verschillen is dat zeker een optie, was het antwoord. Om te kunnen peilen waar bepaalde meningen vandaan komen, konden de aanwezigen op het reactieformulier aangeven welke avond ze hadden bijgewoond.

Andries Mensen, voorzitter van buurtvereniging Westersluis in het centrum, begrijpt wel dat het
ruimen van graven in een dorp emotioneler ligt: “In Hoogeveen is de gebondenheid misschien wat minder. In de dorpen zie je ook meer mensen over een begraafplaats lopen.”

Doordat kosten en ruimen de gemoederen deze avond het meest bezighielden, bleef er weinig tijd over voor de andere onderwerpen. Wat betreft een monument op een graf pleitte iemand voor “sobere stenen, omdat het standsverschil anders zelfs na de dood blijft.” Een spreekster noemde een plaatselijk principe dat met zowel het monument als de grafrust te maken had: “Je kunt het monument op een gegeven moment weghalen, maar laat het graf met rust!” Voor meer opmerkingen over monumenten, faciliteiten en het uiterlijk van een begraafplaats waren het reactieformulier en de website nog beschikbaar.
 

Grond en geld genoeg
Omdat wel duidelijk was dat de bewoners van Hollandscheveld en omgeving niet de mening van de hele gemeente vertegenwoordigen, was het de moeite waard om de volgende avond naar Hoogeveen te gaan. Daar kwamen zo’n tweehonderd belangstellenden naar theater De Tamboer.

Ook hier waren kosten en ruimen belangrijke onderwerpen, maar de vragen waren meer beleidsmatig van aard. Men was het er wel over eens dat gebrek aan ruimte het probleem niet kon zijn. “Er is grond genoeg en geld is er ook wel,” zei iemand. “Koop daar een mooie begraafplaats voor, en dat v rlengen moet gewoon gebeuren. We zitten hier niet in Rotterdam.” Ook kreeg Hoogeveen het verwijt laks te zijn: “De gemeente heeft verwachtingen gewekt door ook algemene graven niet te ruimen en heeft hiermee haar eigen graf gegraven. Een groot deel van de problemen heeft Hoogeveen dus aan zichzelf te wijten.”

Om de kosten te verlagen suggereerde iemand om mensen van de sociale werkplaats in te zetten op begraafplaatsen. “We maken al veel gebruik van deze mensen,” was het antwoord, “maar we zullen onderzoeken of dit kostenverlagend is.”

Over het principe ‘de gebruiker betaalt’ gaf iemand aan dat veertig procent zich hier laat cremeren. In verband hiermee kwam de vraag of er een crematorium in Hoogeveen komt. Dit wordt onderzocht en in het besluitvormingsproces meegenomen.

Er waren ook wat zorgen: “Worden begraafplaatsen in de toekomst geprivatiseerd?” “Hoe kun je je grafrust laten verlengen als je geen kinderen hebt, of kinderen die anders denken dan hun ouders?” “Kan ik straks nog wel kiezen waar ik begraven word? Vooral voor ouderen kan de afstand een probleem zijn om een graf te bezoeken.” Ten slotte kwamen er vragen van praktische aard, zoals toegankelijkheid met de rolstoel.

De derde avond was in Pesse, met een opkomst van zo’n veertig personen. Chris Bulder, voorzitter van belangenvereniging De Pioniers in Pesse, vertelt dat deze avond was georganiseerd voor de vijf dorpen ten noorden van Hoogeveen. Ook hier lag het accent op het ruimen en de kosten. Mensen die in het verleden een graf gekocht hadden, dachten dat dit voor eeuwig was, maar dat bleek niet meer zo te zijn. In verband met een nieuwe begraafplaats die in het dorp Fluitenberg wordt aangelegd, werden er naar zijn mening maar drie vragen gesteld over een crematorium. Daarmee scoort Pesse echter hoger dan de andere locaties.

Belangenorganisaties
Behalve bewonersbijeenkomsten heeft de gemeente medio mei ook een avond belegd
voor belangenorganisaties zoals kerken en uitvaartondernemers. Belangstellende professionals konden een afspraak maken om met Wilfred Hilbers van Genius Loci van gedachten te wisselen, en een aantal van hen heeft daar ook gebruik van gemaakt. Een uitvaartonderneemster was verhinderd vanwege een sterfgeval. Een andere uitvaartleidster was niet van deze mogelijkheid op de hoogte, waarschijnlijk doordat ze in Meppel gevestigd is, al werkt ze ook in Hoogeveen. “Ik las het later in de krant. Ik was er graag bij geweest, want inspraak vind ik goed en vooruitstrevend.” Een uitvaartleidster uit Hoogeveen had wél een uitgebreid gesprek en maakte kenbaar dat zij ruimen een reële optie vindt. Ze heeft ook de bewonersbijeenkomst in Hoogeveen meegemaakt en vond dat men de voorlichting over het ruimen beter aan iemand uit het vak had kunnen overlaten. “Er is zoveel misverstand over. Als ik bij een familie kom, leg ik altijd uit wat het verschil is tussen een algemeen en een eigen graf. De meesten nemen een eigen graf, maar als iemand niet voor een graf heeft betaald, vind ik het correct als er geruimd wordt. Betalen de nabestaanden alsnog, dan wordt het niet geruimd.”

Vijf scenario’s
Mede aan de hand van de wensen en ideeën die op deze bijeenkomsten, via het reactieformulier en de website zijn binnengekomen, gaat de gemeente met Genius Loci vijf scenario’s opstellen. Deze worden op z’n vroegst in september voorgelegd aan het college van B&W, de bevolking en de gemeenteraad. Ten slotte zal het gekozen scenario worden uitgewerkt tot een beleidsplan. De Begraafplaats blijft de ontwikkelingen in Hoogeveen volgen en zal er in een van de komende nummers opnieuw aandacht aan besteden.