Het gezicht naar Mekka

Vooral sinds de jaren zestig, met de komst van de zogenaamde gastarbeiders uit landen rond de Middellandse Zee is het aantal moslims in ons land flink toegenomen. Gerekend naar het aantal moslims is de islam nu zelfs de derde godsdienst in ons land.

In eerste instantie was de behoefte aan eigen begraafplaatsen minder groot dan de behoefte aan eigen gebedsruimten, moskeeën, die vanaf de jaren zeventig vooral in de grote steden op diverse plaatsen verschenen. De meeste moslims uit Marokko en Turkije begraven hun doden (nog steeds) bij voorkeur in het geboorteland. Het repatriëren van de overledenen is ontstaan doordat men er destijds vanuit ging dat het verblijf in Nederland van tijdelijke duur zou zijn. Verder ontbrak het hier aan voorzieningen die het begraven op islamitische wijze mogelijk maakten. Ook al is dit nu veranderd, nog steeds worden de meeste overledenen teruggebracht naar het land van herkomst. Alleen doodgeborenen en baby’s worden altijd hier begraven.
 
Nederland telt op dit moment slechts één islamitische begraafplaats, in Den Haag. Daar beschikken de Indonesische islamieten sinds 1932 over een eigen begraafplaats. Voor de rest gaat het om islamitische gedeelten op bestaande, algemene begraafplaatsen, die echter geheel onder het bestuur van een moskee vallen.

Toch betekent het dat Nederlandse beheerders met voor hen onbekende rituelen en voorschriften te maken krijgen. Eén zo’n begraafplaats is de algemene begraafplaats Selwerderhof in Groningen. Vlak bij de entree, maar nog binnen het hek van Selwerderhof ligt de poort van de islamitische begraafplaats, aangegeven in Nederlandse en Arabische letters.

De begraafplaats wordt bestuurd door de Stichting Islamitische Moskee en is in juni 1987 geopend. Drie jaar eerder vroeg de stichting toestemming aan het college van B & W van Groningen voor het aanleggen van een gewijde begraafplaats. De stichting had zelf een aparte begraafplaats in gedachten. Dit was echter niet mogelijk, men kreeg een stuk grond op Selwerderhof toegewezen. Het ontwerp is gemaakt in samenwerking met de Stichting Moskee. De grond is gewijd en valt onder toezicht van de stichting. Zestig mensen liggen hier begraven, ter aarde besteld volgens de rituelen van de islam. De regelgeving en de ligging van de graven, richting Mekka, zijn conform de islamitische wetten.

Op de begraafplaats is een overdekte gebedsruimte met een voetbewassingsplek, waar de diensten worden gehouden. Islamieten maken geen gebruik van de aula van Selwerderhof. De begraafplaats bestaat uit twee velden met in totaal vierhonderd grafruimten. Er worden vijf a zeven begrafenissen per jaar gehouden.

Jan Hofman is hoofd van de Sectie Begraafplaatsen van de gemeente Groningen. Hofman: “We hoeven de graven niet meer uit te zetten. Ze zijn als grafrijen direct in de richting van Mekka in het ontwerp meegenomen. De mensen liggen in het graf op de rechterschouder, met het gezicht naar Mekka. Hier liggen overledenen languit, we plaatsen ze niet in de ook vaak voorkomende zithouding. In het graf zelf wordt een zolderruimte van negentig centimeter boven het lijk gemaakt, want bij de wederopstanding moet men rechtop kunnen zitten. We hadden eerst drieverdiepingsgraven uitgegeven, toen bleek dat men ze helemaal niet gebruikte. Het is voor islamieten namelijk niet gebruikelijk om boven elkaar begraven te worden

“De rituelen zijn nagenoeg hetzelfde als bij de joden, zoals de bewassing, de gebeden en het begraven zonder kist. In Nederland worden joden weliswaar wel in een kist begraven, maar in Israël niet. Ook mag de grond niet geroerd worden, het moet schone grond zijn, dat wil zeggen dat er niemand eerder begraven mag zijn geweest. En er geldt een eeuwige grafrust.

Wij geven deze graven voor dertig jaar uit, als de nabestaanden eeuwige grafrust willen moet men de tijd verlengen en bijbetalen. Een graf kopen voor onbepaalde tijd is kostbaar, zo’n twaalfduizend gulden, terwijl een drieverdiepingsgraf voor dertig jaar een prijskaartje heeft van 23 honderd gulden. Een éénverdiepingsgraf is circa zestienhonderd gulden.”
 
“Voor ons begraafplaatsmensen zijn al die nieuwe voorschriften wel eens lastig. Er zijn even zoveel stromingen binnen de islamitische gemeenschap als er binnen de protestantse kerk zijn. Wat bijvoorbeeld niet mag is op een grafsteen een kruisje als teken van overlijden zetten, ook een sterretje als teken voor de geboorte mag niet. De tekst moet helemaal uitgeschreven worden. Uit onwetendheid is dit toch een paar keer gebeurd en door de nabestaanden later op de steen weer weggekrast. Vervelend, maar we wisten het gewoon niet.”

“Een andere fout die we in het begin maakten was het leggen van een betonnen grondplaat onder een grafzerk met vier pilaartjes en middenin wit grind. Wij vinden dat dat hoort, maar op de islamitische begraafplaats mag dat niet – er moet een open verbinding zijn.”

“Vanuit de hele provincie komen de gelovigen naar Selwerderhof om hier begraven te worden. Het is de enige gewijde islamitische begraafplaats van Groningen. De eerste generatie laat zich nog veel in het land van herkomst begraven, maar mensen die hier geboren zijn willen hier begraven worden. Op deze begraafplaats liggen ook een paar doodgeboren kinderen.”

“We krijgen te maken met voor ons onverwachte rituelen. Soms wordt er begraven zonder kist, in een lijkwade, maar het gezicht is dan altijd bedekt. Alles wat meer geld kost vinden de nabestaanden onzin, linnendoeken vinden ze vaak genoeg. Wij graven het graf, zij leggen het lijk erin en dekken het ook toe. Soms komt er een steen op het graf, maar echt nodig is dat niet.” ‘Aan de begraafplaats zelf mag niets gedaan worden want de grond is gewijd. We mogen er niet eens een onkruidje uit trekken. We mogen niet in de grond roeren, omdat daardoor een bepaalde vochtregulering wordt gestoord. Als we gek worden van het onkruid dan maaien we het af, maar het gras uit de grond trekken, dat mag echt niet.”
 
“Mannen en vrouwen liggen door elkaar heen begraven, maar over het algemeen mogen vrouwen niet bij begrafenissen aanwezig zijn. Het is voorgekomen dat een moeder wier kindje was overleden niet op de begraafplaats mocht komen, ze zat bij ons in het kantoortje te huilen.

Toen er een schooljuf werd begraven mochten alle jongens mee, maar de meisjes moesten buiten blijven staan. Dat vind ik wel erg hoor, maar het is een andere cultuur. Het zal wel goed zijn.”

Islamitische begraafrituelen
Volgens de islam moet de dode zo snel mogelijk, liefst binnen 24 uur, begraven worden. Een voorschrift dat waarschijnlijk ooit is ontstaan om te voorkomen dat het lijk door warmte al voor de begrafenis tot ontbinding zou overgaan. In Nederland is binnen 24 uur begraven echter niet toegestaan, hier worden moslims meestal direct na de wettelijke termijn van 36 uur begraven.

De dode dient op de rechterzijde met het gezicht naar Mekka in het graf te worden gelegd. De Kaaba, ofwel de Qibla, is het belangrijkste heiligdom van de moslims en richtpunt van alle gebeden. Dit betekent dat de graven ongeveer WZW-ONO moeten worden gesitueerd.

De islam leert dat in de dood een einde komt aan verschil in sociale status. Daarom is elk uiterlijk vertoon verboden, is de uitvaart sober en dient elke moslim in eenzelfde eenvoudige lijkwade begraven te worden, de kafan. Dit zijn een aantal doeken die niet genaaid mogen zijn. De man wordt in drie doeken gewikkeld, een hemdsdeel en een binnen- en buitenbedekking, de vrouw in vijf delen: een hoofddoek, een borstlap, een hemdsdeel en een binnen- en een buitenbedekking.

Volgens de islam moet elke moslim afzonderlijk in een graf worden gelegd om daar in alle rust op de dag van de wederopstanding te kunnen wachten. Graven mogen daarom niet worden aangetast of geruimd. In Nederland is men meestal aangewezen op huurgraven, die telkens kunnen worden verlengd. Sommige moslims hebben daar moeite mee, anderen zeggen dat het ruimen van graven ook in de moslimwereld wel voorkomt.

Eenmaal in het graf moet het lijk met een schuingeplaatste steen of houten planken worden afgedekt, omdat het niet is toegestaan dat bij het dichtgooien van het graf aarde of zand op het lichaam valt. De directe buurgraven dienen graven van moslims te zijn.

In de rubriek Kleurrijk begraven passeren de begraaf rituelen van diverse culturen in Nederland de revue, bekeken vanuit de begraafplaats. Eerder in deze rubriek: zigeunerbegrafenissen in Amsterdam.
Lees het artikel