Eerste natuurbegraafplaats van Nederland

Op de Veluwe is de eerste en oudste natuurbegraafplaats van Nederland te vinden: Westerwolde, eigendom van de familie Westerwoudt. Hayo Westerwoudt erfde de natuurbegraafplaats, samen met zijn broers, van zijn vader. Evenals het beheerderschap. Met enige tegenzin stemt hij toe in een interview. Hij hoeft niet zo nodig in beeld. Hetzelfde geldt voor de begraafplaats. “We doen niets aan reclame. Mensen weten ons toch wel te vinden.”

Natuurbegraafplaats Westerwolde ligt midden in de bossen op de Veluwe, in Assel, gemeente Hoog Soeren. Het hoort bij het gelijknamige landgoed dat eigendom is van de familie Westerwoudt. Westerwolde is de eerste natuurbegraafplaats in Nederland, maar dat is toevallig zo ontstaan. Het begon ooit als een kleine familiebegraafplaats. Nu vinden er jaarlijks vijftig begravingen plaats en liggen er inmiddels totaal 1800 graven. Behalve de begraafplaats beheert de familie Westerwoudt tevens een camping op het landgoed.

Zwijnen
Op 4 augustus 1944 gaf de burgemeester van Apeldoorn toestemming om het naast de kapel gelegen stuk grond dat in bezit was van de familie Westerwoudt, als begraafplaats in te richten. Voorwaarde daarbij was dat deze omheind zou worden, wat ook gebeurde. Inmiddels is dit hek gedeeltelijk incompleet, waardoor er soms zwijnen op de begraafplaats komen. De oudere familiebegraafplaats ligt apart en is geheel ommuurd. Hier liggen vijf familieleden begraven. De vader van de huidige eigenaars stelde rond 1955 de begraafplaats open voor niet-familieleden en opende ook de kleine camping iets verderop. Twee zonen beheren het landgoed met daarop de algemene begraafplaats en de camping. Een derde zoon houdt de administratie bij.

Hayo Westerwoudt (42) is een van de zonen die de begraafplaats beheren. Hij is een beetje een beheerder tegen wil en dank. “Ik ben met de begraafplaats opgegroeid en dus toevallig in dit werk gerold. Die kapel, het bos en de begraafplaats waren er nu eenmaal. Mijn vader heeft het beheer van het landgoed op een bepaalde manier opgezet en ik vind het leuk om het te continueren. Ik heb het werk geheel in de praktijk geleerd.”

“In de zomer vraagt de camping de meeste tijd,” vervolgt hij. “In de overige perioden onderhouden we het landgoed en de begraafplaats. We besteden niets uit. Graven worden uitgegeven voor onbepaalde tijd, zij het niet voor eeuwig. Dat is bij ons 99 jaar. Ruimen is dan ook nog nooit gebeurd. De graven zijn een, twee of drie diep. De kosten voor een graf voor twee personen zijn 6000 euro voor 99 jaar. Die periode gaat pas in na de tweede inlage. Het openen en sluiten van het graf kost 773,50 euro. Dat lijkt misschien veel geld, maar is goedkoop voor de periode die je krijgt.”

Van te voren een graf reserveren kan niet. “Dat kan alleen als iemand terminaal is of als er al directe familieleden hier begraven zijn, dat wil zeggen vader, moeder, broer of zus, zoon of dochter.”

Natuur is de grondslag
Rondlopend op begraafplaats Westerwolde valt onmiddellijk het natuurlijke karakter op. Hier geen strakke paden met eenvormige stenen, en ook geen met gekleurde knuffels versierde graven. Wel liggen her en der grote stenen of keien, waarvan een deel half overwoekerd door groen – dát zijn hier de graven. Ook valt de rust en de sfeer op; in plaats van een suizende autoweg hoor je hier het ruizen van de bomen en het geluid van vogels. Het moge duidelijk zijn: op Westerwolde lig je op een echte natuurbegraafplaats, of liever: midden in het bos.

Het is een heel bewuste keuze de begraafplaats te houden zoals hij is, aldus Westerwoudt. “Als mensen het begraven anders georganiseerd willen hebben, best, maar dan moeten ze naar een andere begraafplaats gaan. Mensen kiezen bewust voor een natuurbegraafplaats omdat ze de natuur mooi vinden en wij willen dat zo houden. Het onderhoud is nihil. Een paar keer per jaar worden de paden bijgehouden en soms ruimen we dan meteen storende elementen bij de graven op. We onderhouden het bos en als het nodig is kappen we bomen. Brandnetel en bramen worden bestreden, indien nodig, met onkruidbestrijdingsmiddelen. Misschien gaan we in de toekomst grafonderhoud doen omdat er families zijn die ver weg wonen, maar nu is dat nog niet zo.”

“Onze grondslag is de natuur. Daarom willen we ook geen prullaria op de graven en alleen zwerfkeien als monument. We halen dingen die echt storend zijn dan ook weg. Natuurlijk behoud heeft niets met milieu te maken maar met natuurlijke materialen, dus geen gepolijste monumenten. Er mag op het graf wel een brandende kaars of houten kruis staan. Uit den boze zijn kunstbloemen en ornamenten als betonnen beeldjes en dergelijke. We hebben weinig regels, maar hoe lastiger de mensen worden, hoe meer regels je, jammer genoeg, nodig hebt.”

Westerwoudt is niet bekend met de Stichting Natuurbegraafplaatsen Nederland (SNN), maar hij vindt het prima als er meer natuurbegraafplaatsen in Nederland zouden komen. “Als het maar geen inhoudsloze term wordt. Er moet dan wel echt natuur te vinden zijn en een begraafplaats kun je niet zomaar voor tien jaar beginnen. Je kunt er niet zomaar weer mee ophouden, want je hebt graven uitgegeven voor bijvoorbeeld 99 jaar, die termijn moet je kunnen waarborgen. Daarom is onze begraafplaats ondergebracht in een stichting.”

Westerwolde heeft als postadres Hoog Soeren, maar het plaatsje zelf heet Assel. Het is dan ook lastig te vinden in telefoonboek of op internet..”Dat klopt. We doen niets aan reclame. We denken wel na over een informatieve internetsite. Mensen weten ons toch wel te vinden en met de huidige vijftig begravingen per jaar lukt het de begraafplaats kostendekkend te houden. We hebben geen personeel. We hebben een graafmachine, maar de rest van het lichamelijke werk doen wij zelf.” Zo is er ook geen graflift. “De kist laten we zakken met touwen. Willen mensen het liever met een lift, dan moeten ze die zelf maar meenemen.”

Kapel
Om aan de kerkelijke zondagsplichten te voldoen moest de grootvader van de huidige eigenaars 12 kilometer reizen naar de dichtstbijzijnde rooms-katholieke kerk. Toen dit te vermoeiend werd voor de landheer gaf hij midden in de Tweede Wereldoorlog opdracht tot het bouwen van de Heilige Geest-kapel op zijn eigen landgoed. De kapel werd opgenomen in een stichting en onder volledige goedkeuring van de aartsbisschop van Utrecht gebouwd. Het had meer voeten in aarde om verlof te krijgen van de toenmalige wereldlijke instanties in oorlogstijd. Ook was er tijdens de bouw geen water en elektriciteit. Water werd per paard en wagen vervoerd naar de bouwput en een potkachel zorgde voor de verwarming. De kapel biedt plaats aan honderd mensen. Op een gedenksteen staat een Latijnse tekst die in oud-Nederlands vertaald luidt: ‘Het hart vol druks, heeft piëteit in oorlogsstorm mij God gewijd, afbiddend blijder tijden keer en vreed’ge vreugde van weleer.’ Nog elke zondag wordt de kapel gebruikt voor diensten voor gelovigen uit de omgeving en voor de mensen die hier hun familie en bekenden hebben begraven. Ook wordt de kapel verhuurd voor rouw- en trouwdiensten en concerten.

Minstens 50 natuurbegraafplaatsen
Vorig jaar, 38 jaar na de eerste, was de tweede natuurbegraafplaats van ons land een feit: Bergerbos in St. Odiliënberg. Ook dat is een particuliere begraafplaats, waarvan Huub Kluijtmans de eigenaar is. (Wonderbaarlijk hoe ook de namen van de eigenaars iets ‘bossigs’ c.q. ‘natuurlijks’ in zich hebben.) Westerwoudt: “Kluijtmans is bij ons wezen kijken, hij wilde weten of wij het rendabel konden krijgen.” Op beide begraafplaatsen staat de natuur centraal, maar verder zijn er vooral verschillen. Anders dan Westerwolde, zoekt Bergerbos bijvoorbeeld graag zelf de publiciteit. “Wij werven actief,” zegt Kluijtmans. Verder hanteert Bergerbos verschillende tarieven en zijn er ook algemene graven. “Wij willen iedereen de kans geven hier te liggen.” En ook anders dan op Westerwolde, zijn op Bergerbos reserveringen wel mogelijk. Inmiddels hebben er bijna vijftig begrafenissen plaatsgevonden. En zijn er evenveel reserveringen.

Kluijtmans vindt dat er nog minstens vijftig natuurbegraafplaatsen bij zouden moeten komen, verspreid door het hele land. “Wij horen wel van mensen dat ze zich gedwongen voelen voor cremeren te kiezen, omdat bestaande begraafplaatsen zo star zijn en niet aan hun wensen tegemoet komen. Ze willen dan wel bij ons liggen, maat soms is de afstand gewoon te ver. Als begraafplaats bestrijk je het gebied binnen een cirkel van 50 km.”

Uiteraard hoeft het niet alleen om heel nieuwe begraafplaatsen te gaan; ook delen van bestaande begraafplaatsen kunnen als ‘natuurveld’ worden ingericht. Het grote voordeel: weinig onderhoud. Ook Kluijtmans zegt dat dit feitelijk nihil is. “Ik onderhoud de paden, verder hoeft er niets gedaan te worden.”