Een gemeente in beweging

De gemeente Borger-Odoorn bestaat uit 25 kernen en beheert acht begraafplaatsen. In een beleidsplan is beschreven hoe elke begraafplaats voor een andere oplossing vraagt om zo kostendekkend mogelijk te kunnen werken.

De Drentse gemeente Borger-Odoorn heeft acht begraafplaatsen in beheer. De administratie wordt bijgehouden door de afdeling Burgerzaken, het beheer door de afdeling Grondgebiedszaken, het beleid door de cluster Realisatie en het uitvoerende werk door de cluster Beheer Openbare Ruimte en Gebouwen. Het delven en dichten van graven wordt door een externe firma gedaan en voorlopen doet de begrafenisondernemer. De gemeente houdt de controle over het werk en is aanspreekpunt bij eventuele problemen.
In 2008 schreef Petra Hurkmans, beleidsmedewerker bij de afdeling Groen van de gemeente, een beleidsvisie voor de komende tien jaar: ‘Ruimte voor de laatste rustplaats 2008-2018’. De begraafplaatsen waren tot 2006 voor slechts 50% kostendekkend, en hebben veel achterstallig onderhoud. Overal wordt één diep begraven en op geen enkele begraafplaats is nog geruimd; daardoor kan binnenkort op sommige begraafplaatsen een graventekort ontstaan. De gemeente vergrijst en er wordt rekening gehouden met het feit dat er al snel meer mensen moeten worden begraven dan de tachtig begravingen per jaar van nu. Is het nog zinvol om alle begraafplaatsen open te houden? Dat was een van de vragen die Hurkmans moest zien te beantwoorden.

Sluiten
“De wet schrijft voor dat elke gemeente een gemeentelijke begraafplaats moet hebben,” zegt Hurkmans. “Maar Borger- Odoorn bestaat uit 25 kernen en is niet verplicht om in elk dorp een begraafplaats te onderhouden.” Sluiten van een aantal begraafplaatsen zou een mogelijkheid zijn om het beheer van de begraafplaatsen efficiënter te kunnen uitvoeren. Op andere begraafplaatsen zou men, in het geval van eigen graven, kunnen kiezen voor de uitbreiding van één naar twee diep begraven. Voor algemene graven vindt men dat minder wenselijk, omdat ‘vreemden’ dan boven(op) elkaar komen te liggen. Hurkmans: “Een begraafplaats kan gesloten worden omdat hij ‘vol’ is of omdat er een wijziging is van hetbestemmingsplan. Na de sluiting van het laatste graf mag zij pas vijftig jaar later worden opgeheven. Meestal wordt de functie daarna een groenvoorziening; het onderhoud wordt dan nog twintig jaar op hetzelfde niveau gehandhaafd. De begraafplaats vraagt dan nog steeds om financiële middelen, maar levert verder niks op. Daarna zal er bijvoorbeeld woningbouw op kunnen plaatsvinden. Hier zal dat overigens niet snel gebeuren, omdat er nog voldoende bouwgrond
voorhanden is.”

Knelpunten
Om tot een goede afweging te komen heeft de gemeente de volgende knelpunten gesignaleerd:
– De grafcapaciteit is niet toereikend. Er is nog grafruimte voor negen jaar. Vier
begraafplaatsen zijn ‘vol’ op korte termijn
– Er is een toenemende vraag naar urnenvoorzieningen en naar het verstrooien van as, waaraan nu niet kan worden voldaan.
– Er zijn een groot aantal verwaarloosde graven waarvan de rechthebbenden niet meer te achterhalen zijn en die onder de verantwoordelijkheid van de gemeente gaan vallen.
– De kostendekkendheid is laag. In 2006 was deze slechts 32%; dat drukt op de begroting. Hurkmans: “De begraafplaats in Valthermond Plaats 60 is een uitzondering, met een kostendekkendheid van 100%.” (Valthermond is een lintdorp en heeft twee begraafplaatsen: Valthermond Plaats 60 en Valthermond-Oost.) “Dit komt vooral doordat het onderhoud al jaren voor dezelfde prijs wordt gedaan door arbeidsvoorziening EMCO. Er zijn plannen om het onderhoud door de gemeentelijke groendienst uit te laten voeren, zodat deze alle begraafplaatsen onder zijn hoede krijgt. Überhaupt wil de gemeenteraad de begroting zien in haar totaliteit, en niet per begraafplaats. In 2008 had de kostendekkendheid al 75% moeten zijn, maar dit werd niet gehaald. Er wordt nu een kostendekkendheidsonderzoek uitgevoerd. De waarde van het onderhoud is op niveau 2 gesteld; een stapje hoger dan het niveau waarop het openbare groen van de plantsoenen wordt onderhouden.”

Beleidsveranderingen
De gemeente heeft getracht voor alle begraafplaatsen een oplossing te vinden. De eerste stap was het inventariseren van de behoefte van de gebruikers. Daartoe zijn een aantal workshops georganiseerd. Er zijn gesprekken gevoerd met het college van B&W, de raadscommissie Grondgebied, uitvaartondernemers en uitvaartverenigingen, verenigingen voor dorpsbelangen en cultuurhistorische verenigingen. De bedoeling was een groot draagvlak te creëren voor het te bepalen beleid. Hurkmans: “Uitvaartondernemers onderstreepten dat bij sluiting van een begraafplaats de emoties bij de bevolking hoog kunnen oplopen. Maar de vereniging van dorpsbelangen van Valthe stond niet negatief tegenover een eventuele sluiting van hun begraafplaats. Deze is bijna vol en heeft vier tot zes begravingen per jaar. Belangrijk vond men wel dat partners nog bij elkaar begraven konden worden. Een minderheid van de raadsleden, 44%, was van mening dat sluitingen niet wenselijk waren.” De conclusie voor het beheer is verschillend per begraafplaats. Valthermond Oost is een flinke begraafplaats, er zijn ongeveer 800 eigen graven die geruimd kunnen worden. Hurkmans: “De nabestaanden worden door twee vrijwilligers aangeschreven. De ruiming kan resulteren in een grote grafcapaciteit op termijn. De andere begraafplaats in Valthermond is over twee jaar vol, tenzij ook daar wordt geïnvesteerd in het ruimen van (huur)graven.” Op de grootste begraafplaats van de gemeente, die in Borger ligt, zullen diverse veranderingen plaatsvinden. De begraafplaats heeft een oud en een nieuw gedeelte. Op de oude velden staan voornamelijk graven voor onbepaalde tijd. Hier wordt af en toe nog iemand bijgezet. De karakteristieken zijn zandgrond, houtwallen, beslotenheid, urnenzuilen, de aanwezigheid van een aula, ruim opgezette graven, tussen de graven in ook nog eens beplanting, gelegen in een bosrijke omgeving – aan één kant begrensd door een autoweg, de N34. Dit gebied werd wel gebruikt om as te verstrooien, maar vanwege het verkeerslawaai komt er een ander strooiveld. Hurkmans: “Opvallend hier zijn de urnennissen, die speciaal ontworpen zijn en heel kenmerkend zijn. In de komende jaren worden deze urnennissen in aantal uitgebreid, ook komt er op termijn een urnenmuur. De nevenpaden zijn breed, maar van zand en gras; dit is een nadeel voor ouderen en gehandicapten. Dit zijn toch de toekomstige gebruikers van de paden en de paden zullen daarom worden aangepast. Verder ontbreekt een samenhang tussen het oude en het nieuwe gedeelte – dit wordt verbeterd door de houtwallen aan te pakken en de bosschages te snoeien. Ook hier wordt één diep begraven. Er wordt gedacht om dit uit te breiden naar twee diep, maar voorlopig is er nog genoeg plek in Borger. Door de maatregelen wordt de begraafplaats voor de gebruikers vooral efficiënter en handiger.” De verslagen van deze bijeenkomsten en het uiteindelijke beleidsstuk zijn te vinden op de website van de gemeente (www.borger-odoorn.nl, zoek op ‘begraafplaatsen’) en kan daar ook gedownload worden. Ook wat het allemaal gaat kosten of opbrengen wordt duidelijk gemaakt. Hurkmans: “Door deze open en brede aanpak is het (politieke) draagvlak groot.”