Char op de begraafplaats

De behoefte aan spiritualiteit lijkt toe te nemen, zo wordt alom geconstateerd. Ook begraafplaatsen krijgen hier mee te maken. Een steeds populair wordende uitingsvorm van deze nieuwe spiritualiteit is het contact zoeken met overledenen. Jomanda doet het, Char doet het, andere mediums doen het, en het publiek vraagt erom.

Inmiddels heeft de eerste begraafplaats Char al ontvangen. En Yarden laat medium Janet Werner een rondtoer maken door haar crematoria en uitvaartcentra. “Het maakt het weinig verschil of je een medium in huis haalt, of een fantastisch pastoraal werker zoals Marinus van de Berg.”

Marjan Holierhoek, directeur van begraafplaats en crematorium Beukenhof te Schiedam, heet iedereen van harte welkom. Het is een mooie lenteavond in april. De ontvangstruimte van Beukenhof is sfeervol ingericht, de koffie geurt uitnodigend. Zo’n dertig mensen zijn afgekomen op een ‘informatieavond over het onderwerp bijna-doodervaringen (BDE)’. “Naast goede zorg voor de doden, vinden wij het belangrijk er ook voor de levenden te zijn,” zo zegt Holierhoek in haar welkomstwoord. “De dood is steeds meer bespreekbaar en de groeiende bewustwording rond het eigen einde, creëert een behoefte aan informatie. Wij willen invulling geven aan deze behoefte door alles wat met de dood te maken heeft bespreekbaar te maken.” Dus ook bijna-doodervaringen.

Eerder die middag legt Holierhoek uit hoe het zo gekomen is. “Er is veel behoefte aan informatie, en niet alleen op praktisch gebied. Wij willen daar graag op inspringen. Wij hebben hier met een aantal mensen gebrainstormd en een aantal onderwerpen bedacht waarover wij avonden gaan organiseren. Het onderwerp spiritualiteit kwam als eerste uit de bus.” De overige onderwerpen zijn: multicultureel begraven; rouw en verliesverwerking, met name voor mensen die niemand hebben; en achterblijvers na zelfdoding.
 
Char: enorm succes
De eerste ‘spirituele avond’ op Beukenhof vond plaats in november verleden jaar. De spreekster was niemand minder dan Char. Voor wie haar nog niet kent: Char Margolis is een Amerikaans medium, dat dankzij RTL4 een nationale bekendheid is geworden. “Char is uiterst populair, dus er is vooraf geen ruchtbaarheid gegeven aan haar komst,” vertelt Holierhoek. Kaarten werden verspreid onder de grote uitvaartondernemingen in de buurt, die elk tien kaarten konden kopen à 100 euro per stuk – Char is niet goedkoop – om deze vervolgens uit te delen aan nabestaanden. De avond was een enorm succes.

Holierhoek zegt zelf uiterst nuchter te zijn als het om bovennatuurlijke zaken gaat (“Char heeft lijntjes naar boven, ik heb lijntjes naar beneden”), maar het telefoongesprek dat ze met Char had voorafgaand aan haar komst, maakte veel indruk. “Ze reageerde onmiddellijk op mijn mail en belde mij vanuit Michigan. We hebben een tijd aan de telefoon gehangen. Op een gegeven moment zei ze: ‘Ik zie dat er iemand om jou heen is. Heet hij Gerard?’ Zo heette mijn vader. ‘Is het je vader? Hij is heel trots op je.’ Ik heb daar een heel weekend op een plezierige manier last van gehad. Ik ben vrij nuchter, maar als je dat hoort…”

Foto’s lezen
Ook Paula Lander, vrijwilligster bij Yarden en lid van de ledenraad, zegt nuchter en behoorlijk sceptisch te zijn. Toch heeft ze al twee avonden georganiseerd met helderziende Janet Werner in een uitvaartcentrum bij haar in de buurt. Vanaf eind 2006 heeft Werner al diverse malen opgetreden in diverse Yarden-crematoria en uitvaartcentra. Iedere keer zijn het aantal aanmeldingen hoger dan het aantal plaatsen.

Lander: “Ik was in eerste instantie terughoudend. Het is uitgebreid besproken in de ledenraad, mensen in rouw zijn uiterst kwetsbaar. Maar de ledenraad weet heel goed wat leeft in het veld en het is de behoefte van de mensen.”

Lander ziet het als een vorm van rouwverwerking. “In onze maatschappij is er bijna geen tijd meer voor verliesverwerking. Je omgeving geeft je niet de tijd, je werk niet. Maar ook zelf zijn we niet voorbereid. In die ene seconde, als iemand sterft, verandert je leven radicaal. Je bent negen maanden zwanger om je voor te bereiden op een geboorte. Als mensen gaan trouwen, dan bereiden ze het huwelijk maanden tot zelfs jaren voor. We weten ons hele leven dat we zullen sterven, maar voorbereiden erop doen we ons niet. Mensen zoeken steun, zoeken antwoorden. Wij zien het als een vorm van rouw en verliesverwerking. En dan maakt het weinig verschil of je een medium in huis haalt, of een fantastisch pastoraal werker zoals Marinus van de Berg.”

Lander legt uit hoe zo’n avond in zijn werk gaat. “Elke bezoeker mag één foto meenemen. Vooraf hebben Yarden-medewerkers deze ingenomen en op tafel gelegd. Eerst legt Janet Werner uit hoe ze helderziend is geworden. Daarna behandelt ze enkele foto’s. Ze pakt een foto, gaat bij de persoon van de foto zitten en vertelt dingen. En die zijn niet altijd alleen maar positief. Ze zegt vaak dingen die niemand kan weten. De sfeer in de zaal is bijzonder. Mensen voelen een verbondenheid met elkaar, er zijn emoties, er wordt ook gehuild, maar niemand schaamt zich ervoor.”

Glad ijs
“Het zegt iets over de maatschappij,” constateert Lander. “Mensen willen dit. We hebben iedere keer een over-intekening.” Ze lijkt gelijk te hebben. De boeken van Char verkopen goed, haar programma op tv is bijzonder populair. De KRO had afgelopen maanden een kijkcijferhit met het programma ‘Het zesde zintuig’, waarin de katholieke omroep op zoek ging naar ‘het beste medium’. Dramaseries zoals ‘Medium’ en ‘Ghost whisperer’ – in beide wordt de hoofdrol gespeeld door een jonge vrouw die met de doden kan spreken – doen het ook goed. Er is een toenemende behoefte aan spiritualiteit waarneembaar in de maatschappij en blijkbaar uit dit zich voor veel mensen op deze manier: contact zoeken met de doden.
De uitvaartwereld biedt wat de mensen willen. Maar is de informatie die de uitvaartwereld biedt niet bij voorkeur objectief? Lander: “Dat ‘objectieve’ moet je loslaten. Dat moeten mensen zelf bepalen. Het gaat om wat de mensen vragen. Ze willen niet alleen informatie over de uitvaart, maar ook praten over wat een overlijden met hen doet.” Ze vindt niet dat Yarden een standpunt inneemt door een medium in te huren. “Absoluut niet. We zeggen niet dat Werner de waarheid verkondigt. We spelen alleen in op de behoefte en op wat er in de maatschappij leeft.”

Holierhoek zegt zich te realiseren dat ze zich op glad ijs kan begeven. “Je hebt te maken met kwetsbare mensen en er lopen genoeg kwakzalvers rond. Je moet heel goed weten wie je in huis haalt. Maar Char is oprecht. En daarom heb ik deze avond over BDE’s georganiseerd samen met de Stichting Merkawah, die al twintig jaar bestaat.” Stichting Merkawah is in het leven geroepen door een chirurg, een cardioloog, twee psychologen en een coördinator met als eerste doel het verrichten van wetenschappelijk onderzoek naar het verschijnsel bijna-doodervaring. De werkzaamheden van begraafplaatsen zijn nu eenmaal veranderd, zegt Holierhoek. “Vroeger was een begraafplaats puur om te begraven. Tegenwoordig bedien je een hele maatschappij. Er is behoefte aan informatie op elk gebied en daarin behouden wij een neutrale positie.”

Boodschap aan de doden
Beukenhof en Yarden lijken voorop te lopen in een trend. Zullen andere begraafplaatsen volgen? Of gebeurt dit niet al, maar dan op een iets minder opvallende manier? Begraafplaats en crematorium De Nieuwe Ooster in Amsterdam organiseert de laatste jaren een bijzondere Allerzielenviering, waarbij mensen ook contact maken met hun overledenen. Door bijvoorbeeld op een stuk zijde een boodschap te schrijven aan de overledene en deze hoog in een boom te hangen.

Zou directeur Marie-Louise Meuris Char kunnen uitnodigen voor een avond op de begraafplaats? “Ja hoor. Het gaat niet om mij maar om wat nabestaanden er aan zouden hebben. Over Char kun je hele discussies voeren. Ik heb haar een aantal keren gezien op tv. Ze praat meestal met mensen die nog met onverwerkte zaken zitten naar geliefde overledenen toe. Los van het feit dat er dan toch vaak frappante dingen door haar worden gezegd, raken mij vooral twee andere zaken. Om te beginnen haar warmte en compassie, haar invoelend vermogen voor het verdriet van anderen. En daarnaast het feit dat veel mensen door wat zij zegt hun onverwerkte zaken meestal een plek kunnen geven, en dat geeft ze rust. Het is mooi om te zien hoe mensen na een gesprek met haar blij, opgelucht en getroost zijn.”
“Maar spiritualiteit is natuurlijk veel meer dan wat mediums brengen,” vervolgt Meuris. Het gaat om zingeving in de brede zin van het woord. Ik denk dat dit nu zo speelt vanwege de toenemende ontkerkelijking en het gemis aan vastigheid, wat vroeger door de kerk wel werd geboden. Ik heb wel vaker gezegd: als de kerk geen gelegenheid meer biedt voor bepaalde dingen, rustig zitten in de kerk bijvoorbeeld, dan moeten begraafplaatsen dat maar bieden: als stilteplek.”

Maar de eerste taak van een begraafplaats is de mogelijkheid bieden om te herdenken, meent Meuris. “De Allerzielenviering is er om mensen op een speciaal moment de gelegenheid te geven om hun doden te herdenken. Als dat herdenken wordt verstoord door onverwerkte dingen en een medium helpt daarbij, dan is dat mooi. En dan heb ik er geen bezwaar tegen om zoiets te organiseren.” Dat zou nog tot een interessante discussie kunnen leiden. “Want niet iedereen op de begraafplaats denkt er zo over,” zegt Meuris.

Een van de mensen die er anders over denken is haar communicatieadviseur Carla van der Elst. “Rouw is een soort van ‘ziek’ zijn, iets waar je doorheen moet om ‘beter’ te kunnen worden. Met alle ongemak die deze staat van zijn met zich meebrengt. Een medium kan in mijn ogen gevaarlijk zijn. Contact met de doden via een medium ontkent het feit (en de pijn) dat er geen contact meer mogelijk is (behalve dan in je hoofd of hart) en kan er toe bijdragen dat mensen niet verder komen in hun rouwproces. Of zelfs in de war raken. Laat rouwende mensen zelf hun manier van omgaan met het verdriet uitzoeken. Dan zoeken ze wat bij ze past, maken ze hun eigen keuzes. Natuurlijk kunnen mensen kiezen er wel of niet gebruik van te maken, maar dit als begraafplaats aanbieden geeft het een status die het in mijn ogen niet verdient. En als het mis gaat met iemand die niet zo stevig in het leven staat temidden van een groot verlies, ben je als begraafplaats medeverantwoordelijk.”

Slechte ervaringen, mensen die na het contact met een medium nog meer in de war raken; ze zijn nog niet gesignaleerd door Beukenhof of Yarden. Eerder het omgekeerde. Lander wijst die verantwoordelijkheid ook af. “Het zijn volwassen mensen. Ze weten waar ze naar toe gaan en dat het emotioneel kan zijn. Ik vind niet dat wij daar een verantwoording in hebben.” Als Holierhoek tijdens een avond merkt dat iemand het erg moeilijk heeft, gaat ze na afloop naar die persoon toe. “Ik vraag bijvoorbeeld of ze ooit professionele hulp hebben gezocht en of ze zich eventueel openstellen voor hulp.”

Die avond vertellen Bob Coppes, die een boek heeft geschreven over het onderwerp, en ervaringsdeskundige Sybrig Lips, over alle bijzonderheden rond BDE’s. Het publiek hoort dat drie op de veertig mensen een BDE hebben gehad, dat zijn bijna 700.000 mensen in Nederland. Niet alleen op de operatietafel of als je bijna doodgaat kun je een BDE meemaken, ook als je heel depressief of angstig ben, of juist heel rustig, of als je mediteert. Wat er dan gebeurt? Tijd en grenzen verdwijnen, een uittreding vindt plaats en alle kennis is beschikbaar. “Je krijgt waar je om vraagt,” zegt Coppes.

Lips is bijna benijdenswaardig als ze vertelt over het verdwijnen van elke angst voor de dood. “Ik kijk er naar uit ‘daar’ weer te zijn. Je leert dat doodgaan niet doodgaan is, maar doorgaan. Gewoon doorgaan.