Bijzondere trommel of gewoon rommel?

Veel beheerders kennen ze en sommigen herinneren zich vast nog wel dat ze er in het verleden tientallen van weggegooid hebben: graftrommels of kransdozen, of welke naam je er maar aan wil geven. Funerair deskundige Leon Bok houdt een pleidooi voor het behoud van de trommels die er nog zijn. Want: Graftrommels zijn fraaie uitingen van onze grafcultuur en markeren de periode van de toename van grafbezoek en plaatsing van grafmonumenten.

Graftrommels zijn zinken of ijzeren trommels met een glasplaat met binnenin een krans, foto’s of bloemen. Veel van die graftrommels zijn weggegooid omdat ze in slechte staat verkeerden of omdat ze in de weg stonden, bijvoorbeeld bij het bladruimen. Verboden werden ze ook. Menig verordening kende in het verleden een fraai rijtje van wat er allemaal verboden was om op een graf te plaatsen. Daaronder ook de graftrommels of grafdozen. Een nadere beschouwing leert echter dat de graftrommel zeldzaam geworden is en dat een oproep tot behoud op zijn plaats is.

Het woord graftrommel komt in de Dikke van Dale niet voor, net zo min als de woorden kransdoos of grafdoos. Internet of het Funerair lexicon van H.L. Kok geven wel een uitleg, maar dat is een algemene: een graftrommel is een van zink vervaardigde ovale trommel, van voren gedicht met glas. In de trommel zijn zinken bladeren en porseleinen bloemen bevestigd. Ook rouwlinten, een palmtakje of een foto konden in de trommel opgeborgen zijn. Graftrommels werden veel geplaatst door verenigingen, bedrijven of vrienden en buren. Het was een laatste groet van hen die niet de grafsteen plaatsten, meestal de familie. In sommige streken werd vaak alleen een graftrommel als gedenkteken geplaatst. In dat geval bevat de trommel ook een tekstgedeelte waarop naam, geboorte- en sterfdata zijn opgenomen.

Na 1945 zou het gebruik verdwenen zijn. Hoewel duidelijk is dat er niet veel graftrommels meer zijn, werden graftrommels tot ver in de jaren zestig van de 20ste eeuw op graven geplaatst. Maar de tienduizenden graftrommels die er ooit waren, verdwenen sneller dan dat ze geplaatst werden. Naast dat ze verboden werden of opgeruimd omdat ze in de weg stonden, viel de rest ten prooi aan verwaarlozing. In sommige graftrommels groeit het gras of ze staan vol water.

Enthousiaste vrijwilliger
Er zit echter weer wat beweging in het verhaal rondom graftrommels. Naast een beschouwend artikel dat in december 2008 op www.dodenakkers.nl is geplaatst, zijn er meer ontwikkelingen. Zo blijkt er in de zomer een compleet nieuwe lijn graftrommels gepresenteerd te worden. (Te zijner tijd zal op www.gratrommels.nl hierover meer te vinden zijn.) Het zijn geen retro-modellen die naadloos aansluiten op de nog bestaande trommels, maar moderne, eigentijdse dozen waarin menig beertje droog zal blijven en waarmee echt iets extra’s aan het graf toegevoegd kan worden. Daarnaast zal het sommige beheerders in het land opgevallen zijn dat hun graftrommels er weer opvallend goed bij staan. In dat geval is Evert Jan Halkus langs geweest. Hij heeft op eigen initiatief inmiddels al ruim zestig graftrommels opgeknapt. Halkus doet dit met kennis en kunde en bovendien kost het de beheerders niets. In plaats van eerst contact te zoeken met de gemeente of de beheerder ziet Halkus het als eerste prioriteit om in slechte staat verkerende graftrommels te redden. Waar hij wel vooraf overleg zocht, kostte dat maanden met als resultaat dat de graftrommels aan het eind verdwenen waren. Halkus neemt ze tijdelijk weg, herstelt ze, vaak met achterlating van een kaartje
met adresgegevens en brengt ze daarna weer terug. Meestal zijn de betrokken beheerders achteraf uiterst tevreden omdat de trommels dan echt weer een juweeltje voor het oog zijn. Als we het hebben over zestig graftrommels, dan betekent dat momenteel dat Halkus al zo’n 10% heeft aangepakt. Zoveel graftrommels zijn er niet meer in Nederland en nog steeds worden ze weggegooid. En dat terwijl er vrij weinig voor nodig is om ze weer toonbaar te krijgen.

Graftrommels zijn fraaie uitingen van onze grafcultuur en markeren de periode van de toename van grafbezoek en plaatsing van grafmonumenten. Ze vormen een culturele uiting die ook veel zegt over de materiaalbewerking en -mogelijkheden aan het eind van de 19de en het begin van de 20ste eeuw. Er is nauwelijks een graftrommel te vinden die op de volgende lijkt, dat maakt graftrommels nog unieker dan ze op het eerste gezicht zijn. Het zou hedendaagse beheerders van onze begraafplaatsen sieren als ze zich betrokken zouden voelen bij dit stukje cultuurgoed. Dat kan eigenlijk op vrij eenvoudige wijze! Goede graftrommels kunnen op hun plek blijven, maar het zou goed zijn de slechte trommels tijdelijk op een droge plek te plaatsen. Het waarschuwen van schrijver dezes of de heer Halkus zal op termijn ertoe leiden dat de trommel opgehaald wordt om die op te knappen. Voorrang wordt daarbij gegeven aan de slechtste trommels. Zelf iets doen kan ook want bij veel trommels volstaat het even het glas schoon te maken met een borstel en eventueel de rand te kitten, zodat er geen water meer in de trommel kan komen. In dat geval kan de graftrommel op het graf blijven staan en zal die nog wel een paar jaar mee kunnen. Wanneer de trommel te slecht is, of niet meer aanwezig, kan eventueel met de resterende inhoud altijd nog een andere trommel gevuld worden, zodat die weer compleet gemaakt kan worden. Het is de bedoeling op deze wijze te zorgen voor het behoud van de oude graftrommels en op termijn een boek te schrijven over graftrommels in Nederland, hun achtergrond en de wijze waarop ze hersteld (kunnen) worden. Misschien is het zelfs mogelijk enkele verhalen te belichten over de achtergrond van de mensen die ooit graftrommels hebben gemaakt, ze hebben verkocht of gekocht. En terwijl we de oude graftrommels proberen te redden, komen er vanzelf weer geheel nieuwe graftrommels op de markt. Beheerders zullen op die manier weer vaker met dit bijzondere funeraire object in aanraking komen. Vanzelfsprekend kunnen deze nieuwe graftrommels helpen bij het tegengaan van de verrommeling op het graf en dat is mooi meegenomen. Dat hadden onze voorouders eigenlijk toch goed bekeken!