Begraven in een kasteelruïne

Op begraafplaats Hilligersberg in Rotterdam zijn eeuwenoude grafkelders die in een 13-eeuwse kasteelruïne liggen, gerestaureerd en opnieuw uitgegeven. Hoe bijzonder kan een begraafplaats zijn.

Begraafplaats Hillegersberg ligt in het noorden van Rotterdam achter een winkelstraat. Tot 1941 was Hillegersberg een zelfstandige gemeente, de oude dorpskern is nog herkenbaar. De begraafplaats wordt nu omringd door huizen en een school. De plek heeft een lange geschiedenis. De Hillegondakerk en de ruïne van een 13e-eeuwse kasteel die op de begraafplaats staan, zijn daar de bewijzen van. Het dorp ontstond op een heuvel, ook wel donk genoemd: een zandrug in het veengebied. De geschiedenis van kerk en kasteel gaan terug tot de 13e eeuw en werden in 1426 verwoest tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten door de legers van Jacoba van Beieren. Het kasteel is ruïne gebleven, de kerk is herbouwd in 1500. Uit vondsten van Romeins aardewerk blijkt dat deze plek al langer wordt bewoond. Er is een legende volgens welke Hillegond de Reuzenmaagd met een schort vol zand op weg van de kust naar huis zou zijn gestruikeld en zo een zandheuvel formeerde. Op het wapen van Hillegersberg staat de maagd met haar schort van zand.

Keldergraven

De oudste graven dateren uit 1565. Er werd begraven in de toen nog katholieke kerk en in de ruïne. In 1573 kwam de kerk in handen van de Protestanten. Nu is de particuliere begraafplaats en kerk eigendom van de Protestantse gemeente Rotterdam-Noordrand.

Vanaf 1 januari 1829 mocht er niet meer begraven worden in kerken en was het ook voor steden en dorpen met meer dan 1000 inwoners niet langer toegestaan binnen een straal van ’35 a 40 ellen’ uit de bebouwde kom te begraven. In het dorp Hillegersberg was geen geschikte plaats aanwezig maar de begraafplaats op de donk voldeed uitstekend en in 1832 werden de eerste keldergraven, buiten de kerk, onder andere binnen de kasteelruïne, gemetseld. De meerderheid van deze keldergraven zijn onlangs gerestaureerd en worden opnieuw uitgegeven. De keldergraven kunnen een groot formaat hebben met plek voor 12 kisten, maar omdat familiesamenstellingen tegenwoordig vaak ingewikkelder zijn én om het betaalbaar te houden, worden ze nu veelal uitgegeven voor drie personen.

Maarten van der Kooij en Martine Verduyn-Kruys zijn de beheerders van de begraafplaats en vertellen over de restauratie van de oude keldergraven die in 2014 is gestart. “Het college van kerkrentmeesters had besloten om meerdere keldergraven en funderingen te laten restaureren. De belangrijkste reden was het waarborgen van de veiligheid van de begraafplaats voor de gebruikers en bezoekers. Veel grafkelders hadden een zerk van Belgisch hardsteen en die waren in de loop der tijd gebarsten, het werd gevaarlijk. Maar daarnaast was het doel om het aanzien van onze begraafplaats te verbeteren door de restauratie van de oude en monumentale grafzerken.”

“In totaal hebben we hier 1400 graven, waarvan 250 keldergraven. Op onze kleine begraafplaats is het kelderplateau zo gesitueerd dat er net zoals vroeger in de kerk over de graven mag, zelfs moet worden gelopen. In totaal zijn 175 keldergraven rond de ruïne gerestaureerd. De originele, vaak slechte zerken zijn eraf gehaald en met een extra onderliggende betonplaat weer teruggelegd. Breuken zijn gelijmd. Afwateringsgoten werden gereinigd en fundamenten hersteld en opnieuw aangesmeerd. Het was fascinerend om te zien hoe met behulp van een rails met daarop de portaalkraan en een zuignap, de zware stenen werden opgetild en om te zien hoe bij sommige graven de kisten nog goed zijn gebleven. Bij het openen van de graven werden er graven zichtbaar die onder de zerk nog een hekwerk hadden, waarvan sommigen ook met een sleutel op slot waren. Ook waren de keldergraven bijzonder genoeg soms gevuld met fijn duinzand. Waar dat vandaan kwam weten we niet, want alleen de begraafplaats bestaat uit zand. De omgeving heeft een totaal andere grondsoort. Zou het kunnen zijn dat de legende van Hillegonda meer waarheid bevat dan we rationeel willen aannemen?”

“Onder de oude beuk, die we tenminste 125 jaar oud schatten, zijn de graven geruimd en daar is een keldergraf ingericht voor de stoffelijke resten van geruimde graven.” In april vindt de laatste fase plaats en dan worden de keldergraven in de kasteelruïne gerestaureerd.

Voorafgaand aan de restauratie is de administratie op orde gebracht. “Zo konden we de verschillende families aanschrijven in verband met het onderhoud van hun graven voor onbepaalde tijd. Er werden graven teruggegeven en er zijn nu weer mogelijkheden om het grafrecht op een keldergraf te vestigen, zelfs in de kasteelruïne is weer plek.”

Er zullen vast belangstellenden van buiten de eigen gemeente voor de keldergraven zijn, want wie wil er nu niet in een kasteelruïne begraven worden? Kan dat? “Ja, dat kan. Voor ons maakt het niet uit of de familie lid is van de PKN. De rechthebbende van een graf mag bepalen wie daar verder in liggen. Mogelijk is de Protestantse signatuur van de begraafplaats vooral af te lezen aan onze persoonlijke betrokkenheid en de aandacht die wij hebben voor mensen met een ‘groot verdriet’.”

Hilligersberg