Column: Ook meer kitsch graag!

In dit themanummer wordt gepleit voor meer kunst op de begraafplaats. Ik wil daarnaast ook graag pleiten voor meer kitsch op de begraafplaats. Zonder kitsch geen kunst. Kitsch heeft zijn eigen aantrekkingskracht. Kitsch werkt op het gevoel – of op het sentiment, zo u wil – en op een begraafplaats is het sentiment nooit ver weg.

Eerst nog even over de definitie van kunst. Ook dat is aan verandering onderhevig, is in tijd en plaats verschillend. Lev Tolstoi schreef in 1897/1898 het essay ‘Wat is kunst’ en hield daarin een tirade tegen de elitaire en onbegrijpelijke kunst. Echte kunst, schrijft Tolstoi, is religieus geïnspireerd, algemeen toegankelijk en, via het overbrengen van emoties erop gericht de mensen bij elkaar te brengen. Zijn beschrijving van kunst komt dicht in de buurt van onze definitie van kitsch. Helemaal als hij beschrijft hoe sommige scènes uit toneelstukken, bijvoorbeeld wanneer een jong hertje wordt getroffen door een pijl van een jager en zich tegen zijn moeder aandrukt, het publiek tot tranen toe ontroert. Bambi als kunst.

Zowel kunst als kitsch kunnen ontroeren en tranen uitlokken. Kunst leidt echter eerder tot een brok in de keel of een bescheiden traan, kitsch kan de tranen flink laten vloeien. Zijn de eerste gevoelens echter of dieper dan de tweede?
Op begraafplaatsen kan vaak mij niets meer ontroeren dan de algemene graven. Vanwege de soms onbeholpen teksten op de kleine stenen. Vanwege de voorwerpen (knuffels, beeldjes, lantaarntjes), die geen enkel financiële waarde hebben, maar doordat ze op dit graf zijn neergezet een waarde hebben gekregen die niet in geld is uit te drukken. Kleine stukjes grond, die zo betekenisvol zijn en zoveel liefde en gemis uitstralen. Zo’n plekje is niet mooier, maar vaak wel ontroerender dan het prachtigste beeldhouwwerk.

genua-1
De allermooiste grafkitsch staat in Genua, op begraafplaats Staglieno. Tenminste, veel anderen – en niet de minsten – noemen deze realistische beelden die hier in overvloed te vinden zijn, kitsch. Om gelijk maar een enorme autoriteit, Umberto Eco, te citeren: ‘Wat getuigt er instinctmatig meer van slechte smaak dan de grafbeelden op de monumentale kerkhoven uit de 19e eeuw?’ (In De structuur van de slechte smaak.) Zelfs de eigen VVV van Genua ‘stimuleert’ een bezoek aan de begraafplaats door het ‘een van de meer prestigieuze fenomenen van onze slechte Italiaanse smaak, van vaderlandse kitsch’ te noemen.

Op de foto ziet u één van de tientallen realistische beelden die op Staglieno te vinden zijn. Google afbeeldingen op ‘Staglieno’ en geniet. Graag meer van dergelijke kitsch op de Nederlandse begraafplaatsen.