Droge voeten 1

In Nederland proberen we al sinds mensenheugenis het dreigende water te bestrijden. Vanaf de Friezen met hun terpdorpen via Leeghwater naar de moderne maatschappijen, die overal ter wereld bezig zijn met het overwinnen van het water op het land. We zijn een land van waterwerkers. We voeren dit gedreven door, langs rivieren, in polders, in IJsselmeer en Deltawerken… maar vergeten veelal de begraafplaatsen.

Op veel begraafplaatsen is het prima gesteld met de waterhuishouding. Er zijn echter nog steeds uitzonderingen. Ik hoor van professionele grafruimers maar al te vaak dat tijdens het ruimen bleek dat de drooglegging niet voldoende is geweest, met alle ongewenste gevolgen van dien.

De wet- en regelgeving
Wat is hierover geregeld in de wet? In het Besluit op de lijkbezorging, die voorschriften noemt ter uitvoering op de Wet op de lijkbezorging, staat in artikel 5 t/m 7:

Artikel 5
1. De afstand tussen de graven onderling bedraagt ten minste dertig centimeter.
2. Boven de kist of het omhulsel bevindt zich een laag grond van ten minste vijfenzestig centimeter.
3. Ten hoogste drie lijken mogen boven elkaar worden begraven, mits boven elke kist of ander omhulsel een laag grond van ten minste dertig centimeter dikte wordt aangebracht, die bij een volgende begraving niet mag worden geroerd. Ten aanzien van de bovenste kist of het bovenste omhulsel is het tweede lid van toepassing.
4. De graven bevinden zich ten minste dertig centimeter boven het niveau van de gemiddeld hoogste grondwaterstand.
5. Het derde en vierde lid zijn niet van toepassing op bestaande graven.

Artikel 6
De afstand van een graf tot de erfscheiding van de begraafplaats bedraagt ten minste één meter.

Artikel 7
1. De constructie van grafkelders, waaronder tevens wordt begrepen een graf in een bovengrondse constructie, is zodanig dat lucht tot de grafruimte kan toetreden en hieruit ook afgevoerd kan worden. De afvoer van lucht uit de grafruimte geschiedt op zodanige wijze dat daarvan geen hinder kan worden ondervonden.
2. Artikel 5 is niet van toepassing op grafkelders als bedoeld in het eerste lid.

Zo staat het in de artikelen. Zoals u kunt zien staat in artikel 5 lid 3. duidelijk vermeld hoe het gesteld moet zijn met de drooglegging van een graf: er moet minimaal 30 cm. ruimte zijn tussen de gemiddeld hoogste grondwaterstand en de onderste kist. Dit is dus wetmatig geregeld. Voldoen graven hier niet aan, dan is de beheerder van de begraafplaats in principe strafbaar. (Met mogelijke straffen: hechtenis van ten hoogste een maand of een geldboete van de tweede categorie.) Ik wil natuurlijk niet gaan dreigen, maar de verplichting is een feit. Los van deze verplichting is dit een zaak waarbij iedere beheerder stil zou moeten staan. Je wilt toch niet dat wateroverlast leidt tot een slecht of soms zelfs geen verteringsproces?! Respect voor de overledene, waar iedereen prat op gaat, geldt ook voor de periode van grafrust en daarna. De artikelen in het genoemde Besluit interpreterend, dient het gemiddeld hoogste grondwaterpeil minimaal 3 meter diep te zijn indien er tot 3-diep wordt begraven: 3 kisten à 50 cm., 2 tussenruimten à 30 cm., een afdekking van 65 cm. en een ruimte van minimaal 30 cm. tot de gemiddeld hoogste grondwaterstand. Bij begraven tot maximaal 2-diep kan er 80 cm. gekort worden.

Uitzondering?
Nog even terugkomend op het Besluit op de lijkbezorging. Het is goed om al deze technische artikelen over begraven nog eens door te nemen. Na dit twee keer gelezen te hebben, blijkt het één en ander toch wat te rammelen. In artikel 5.5. staat een uitzondering genoemd als het gaat over bestaande graven. Hoe dit te interpreteren? De oudste versie van dit besluit stamt uit 1997. Indien er op uw begraafplaats graven vanaf 1997 niet voldoen aan de genoemde drooglegging, dan is dit wettelijk niet in de haak. Op zich een eigenaardig artikellid. Ook bestaande graven kunnen alsnog goed worden drooggelegd. Natuurlijk zou het problematisch zijn om wetgeving met terugwerkende kracht te laten gelden. In artikel 7, lid 2 staat dat dit alles niet van toepassing is op grafkelders. Overledenen mogen hier dus zondermeer in het water liggen? In artikel 7, lid 1 staat dat de ventilatie in kelders wel goed geregeld moet zijn.
De intentie van de regelgeving is duidelijk: zorg voor goede omstandigheden bij het verteringsproces. Toetreding van voldoende lucht (zuurstof) is het belangrijkste. Daarnaast moet de vochthuishouding niet te hoog, maar ook niet te laag zijn. Tenslotte dient de temperatuur niet te hoog kunnen worden. Een aandachtspunt bij bovengronds begraven!

Onderzoek
Bezint eer gij begint. Een belangrijke stelling, die zeker geldt als men zich bezig gaat houden met deze materie. Niet als eerste stap een goedwillende aannemer benaderen die u wel even voor een zacht prijsje uit de brand helpt en voor u een drainpijp in de grond legt. Wat doet u als u thuiskomt en de woonkamer staat blank? Een afvoertje laten aanbrengen door een erkend loodgieter? Ik hoop toch dat u de oorzaak aanpakt: wat veroorzaakt de wateroverlast. Een te hoge grondwaterstand kan vele oorzaken hebben die ieder een eigen aanpak vergt. Storende lagen in de bodem, een slecht doorlatende bodem, kwel, een hoge grondwaterstand. Op het eerste gezicht allemaal hetzelfde probleem. Echter vier totaal verschillende situaties.
Kortom: schakel een onafhankelijk onderzoeksbureau in. Een cultuurtechnisch bureau kan onderzoek verrichten, analyseren, een geschikte oplossing aandragen en zo nodig aannemers benaderen voor prijsopgaven en vervolgens de aanleg begeleiden. Er zijn vele oplossingen, waarvan er maar één de beste is: boorgaten gevuld met grof materiaal, horizontale drainage, al of niet met een omhulling en al of niet voorzien van een pompinstallatie. En heeft u wel eens gehoord van verticale brondrainage? Een, helaas weinig toegepaste, oplossing voor bestaande begraafplaatsen.

Beste moment
Verreweg het beste moment om stil te staan bij de ontwatering van de grafvakken is natuurlijk tijdens de voorbereiding van de aanleg. Op veel plaatsen in het westen van Nederland en in het rivierengebied is de drooglegging een aandachtspunt. Ook op locaties met een kleiige, slecht doorlatende bodem kunnen er problemen zijn.
Ook in bestaande situaties zijn er nog vele mogelijkheden. Beheerder noch grafbezoeker zit te wachten op enorme bouwputten op een grafakker. Dit is lang niet altijd nodig. In volgende nummers zal verder worden ingegaan op de diverse mogelijkheden, aandachtspunten en valkuilen.

Dit artikel is geactualiseerd in oktober 2021.