Gescheiden door heggen maar gezamenlijk beheerd

Vroeger kochten kerkbesturen in Culemborg een nieuwe vloer van de grafleges en maakte de gemeente zich niet druk als de begraafplaats vol raakte. Sinds katholiek, protestant en gemeente samenwerken in een beheersstichting gaat het beheer een stuk beter, vindt die stichting. “Begraafplaatsen die in deze vorm samenwerken kunnen hun tarieven drastisch verlagen,” meent de beheerder zelfs.

De kiezels van het pad knisperen onder hun voeten als voorzitter Hans Eland en beheerder Bert van Raaij van Beheersstichting Begraafplaatsen Culemborg (BBC) een rondje maken over de begraafplaats aan de rand van het Gelderse stadje. De begraafplaats wordt door een beekje gescheiden van de polder waar schapen staan te grazen. Eland houdt halt en wijst ernaar. Daar, zo vertelt hij, komt de uitbreiding van de begraafplaats. Deze zomer wordt de grond opgehoogd, in het najaar komt er nieuwe aanplant en vanuit het oude gedeelte leidt straks een bruggetje de bezoekers over het beekje naar de uitbreiding. Die krijgt middenin een heuveltje met een klok en er komen doorkijkjes naar het aangrenzende Zocherpark en de uiterwaarden. “Er is een trend om begraafplaatsen te integreren in het landschap,” zo licht de voorzitter de plannen toe. Volgend jaar kunnen de eerste begrafenissen plaatsvinden in de uitbreiding die de begraafplaats anderhalf keer zo groot maakt en de voorlopige kroon is op het werk van BBC.

Ieder voor zich
Tot 1995 vielen de afzonderlijke begraafplaatsen onder de kerkbesturen en de gemeente. Er was een hervormde begraafplaats, een rooms-katholieke een oud-katholieke, een gemeentelijke en een joodse begraafplaats. Ze lagen (en liggen) bij elkaar, maar wel gescheiden door heggen. Eland: “Daar gold altijd zo’n beetje het principe: ieder voor zich, God voor ons allen. Ieder had een eigen terrein met eigen regelingen en eigen tarieven,” zo vertelt hij aan de keukentafel bij de beheerder thuis in een nieuwbouwwijk. De vrouw van Van Raaij schenkt kopjes koffie in en zijn kleinkind rent door de woonkamer. Een écht kantoor krijgt de stichting pas met aanleg van de uitbreiding.

“Toen zeiden de hervormden en de katholieken: gut, zouden we dat niet samen kunnen doen … dat we ook uniforme tarieven hebben,” aldus Eland, die sinds 2001 voorzitter is. “Vooral op de gemeentelijke begraafplaats waren op een gegeven moment amper nog begrafenissen door de hogere tarieven. Mensen zeiden: je moet naar een andere begraafplaats gaan. Die is veel goedkoper.” Aanvankelijk wilde de gemeente niet meedoen, maar toen drie kerkbesturen vervolgens samen BBC oprichtten, besloot ze alsnog op de trein te springen.

Die samenwerking was nodig, want volgens Van Raaij ging het beheer begin jaren negentig slecht. “Dat krijg je als het ondergeschoven is in een grotere organisatie. Begraafplaatsen … daar heeft men geen zin in. Men noemde het een afgebrand dorp. Het begon te verpauperen. Stenen verzakten, onkruid groeide een halve meter hoog, er zaten gaten in de paden.” Volgens de beheerder, die tot 1995 bij de interne accountantsdienst van een bank werkte, besteedden kerkbesturen grafinkomsten liever aan een nieuwe vloer in de kerk dan aan onderhoud van de begraafplaats. Bestuurslid Jack Jansen, sinds 2001 namens de katholieke bloedgroep bestuurslid, is milder. “Ik kan niet zeggen dat de situatie waar we vandaan kwamen slecht was, maar het kon beter. Je kunt je geen fouten permitteren. Alle fouten, bijvoorbeeld in facturering, zijn natuurlijk pijnlijk, en als je achterstand krijgt in het innen van betaling is dat onprofessioneel.”

Oecumene
Het heeft Jansen verbaasd dat kerken zo gemakkelijk gingen samenwerken en hun vermogen en verantwoordelijkheden hebben ondergebracht in BBC. De stichting zal de komende jaren overigens nog breder worden, voorspelt hij. “Op enig moment willen ook islamieten hier begraven worden. Dan zullen we in het bestuur ook islamitische bestuursleden mogen verwelkomen, verwacht ik. Het is een mooi voorbeeld van oecumene, zou je kunnen zeggen.”

Beheerder Van Raaij ziet de samenwerking vooral pragmatisch. “Efficiencyvoordelen: voorheen had iedere begraafplaats een eigen tuinman. Dat kun je nu combineren. En uiteraard de administratie; als je dat allemaal gescheiden houdt, is investering in de automatisering ondoenlijk.”

In het begin richtte BBC zich vooral op achterstallig onderhoud. Met de oprichting van de stichting droegen de kerkbesturen ook de onderhoudsfondsen over. In die fondsen zat het geld dat twintig jaar lang het beheer van de begraafplaatsen moest garanderen. Buiten beheer gebeurde er weinig. Eland: “Het was het een club van oude mannen die de notulen bespraken en koffie dronken en dan aan de beheerder vroegen of die misschien nog wat had. Dat is wel voorbij nu. Je ziet,” zo legt hij de koerswijziging uit, “dat begraafplaatsen vol raken. Met name de rooms-katholieke: de graven staan dicht op elkaar en de paden zijn smal. Ook de gemeentelijke begraafplaats dreigde vol te raken. Toen hebben we bij de gemeente aan de bel getrokken. Ja, die zit ook in het bestuur, maar de wethouder wil ook graag een formele brief. Dan is het hele college verantwoordelijk.”

Toch bleef de arbeidsverdeling tussen BBC en de gemeente te lang scheef, vindt de voorzitter, die zelf namens de hervormde kerk in het stichtingsbestuur zit. De gemeente reageerde niet op een noodkreet van de stichting en dus ging die maar zelf op zoek naar grond voor uitbreiding. De buurman van de begraafplaats wilde het aangrenzende weiland echter niet verkopen. Dus kocht BBC net iets verder weg een stuk grond van de oud-katholieken en liet een inrichtingsplan maken. “Toen we klaar waren hebben we alle kerkbesturen en omwonenden uitgenodigd voor een presentatie. De omwonenden zeiden: hoe kun je nu naast een camping een begraafplaats aanleggen? Dat kan toch niet!” Opeens wilde de buurman van de begraafplaats toen alsnog zijn grond verkopen, waarop de stichting heeft toegehapt. Geluk bij een ongeluk was dat de oud-katholieken het reeds gekochte stuk wilden terugnemen.

Door deze verkoopperikelen viel echter opeens het kwartje bij Eland en de rest van het bestuur. “Wij zeiden: waar zijn we nu eigenlijk mee bezig? Wij zijn een beheersstichting en de overheid is verplicht op grond van de Wet op de lijkbezorging om tegen een billijke vergoeding een begraafplaats aan te leggen. Wij hebben de gemeente een brief gestuurd en haar op haar verantwoordelijkheid gewezen.”

Henk Wichgers, sinds eind 2004 wethouder stadsbeheer en verantwoordelijk voor de begraafplaatsen, beaamt dat de gemeente Culemborg zich in het verleden te afzijdig heeft gehouden. “Toen ik wethouder ben geworden ben ik meteen gaan kijken wat er speelt. Er kwam een nieuwe begraafplaats. Daarvoor moesten meteen spijkers met koppen worden geslagen.” Toch heeft hij zich bij de grondonderhandelingen op de achtergrond gehouden. Die waren tussen het bestuur en de grondeigenaar. “Dat was omdat de verhouding tussen de
grondeigenaar en de gemeente slecht was.”

Inmiddels gaat de samenwerking uitstekend, zo laten de vertegenwoordigers van de verschillende bloedgroepen eenstemmig weten. Volgens Eland staat voor alle vertegenwoordigers het algemene belang voorop. “Het is zeker niet zo dat iedereen voor eigen parochie zit te preken. Absoluut niet.” Jansen: “De gemeente komt met een koopje weg: het bieden van een kwalitatief goede begraafplaats is op deze manier geregeld.” “Of dat op een koopje is, dat weet ik niet,” reageert wethouder Wichgers. “Het is wel op een goede manier. Maar inderdaad, wij hoeven er als gemeente relatief weinig mankracht aan te besteden. De gemeente heeft er voordeel bij dat het zo gebeurt. Anders moeten we het zelf doen.”

Apart hoekje
Hoewel het algemeen belang voorop staat, blijft het belangrijk dat elke bloedgroep is vertegenwoordigd. “Omdat het hier historisch gezien kerkelijke begraafplaatsen zijn,” verklaart Eland. Elke bloedgroep wil toch een vinger in de pap houden. Zo klonk in het bestuur het idee om er voortaan een algemene begraafplaats van te maken, zonder onderscheid naar religie. Waarop de katholieken verzochten te zorgen voor een apart hoekje met gewijde grond.” “Als je dan geen katholiek in het bestuur hebt, zou zo’n verzoek anders behandeld kunnen worden,” denkt Van Raaij.

Dankzij de samenwerking – en ook omdat kerkbesturen hun gronden gratis ter beschikking stellen – kunnen de tarieven laag blijven, wat BBC belangrijk vindt. “Wij vinden dat het voor iedereen mogelijk moet zijn begraven te worden. Als je de tarieven gaat verdubbelen,” zo verwijst Eland naar sommige andere begraafplaatsen, “dan gaat men eerder cremeren. Wij zijn de goedkoopste binnen de regio. In omliggende gemeenten kost een graf voor twintig jaar minimaal duizend euro meer,” weet hij zeker.

“De overige begraafplaatsen in de buurt zijn vooral gemeentelijk,” verklaart Van Raaij het prijsverschil. “Daar wordt overhead doorgerekend in de tarieven. Daar hebben wij natuurlijk niks mee te maken.” De beheerder heeft de computer met bestanden gewoon thuis in een slaapkamer staan. En gemeenten werken nu eenmaal inefficiënt, stelt hij. “De bemoeienissen van verschillende functionarissen die doorgecalculeerd moeten worden, de inzet van het personeel; het is niet optimaal. Men gaat altijd met zijn tweeën of drieën naar een graf. De werkwijze is niet rationeel,” vat hij samen. De aanpak van BBC levert meer op, vindt hij. “Alle begraafplaatsen die in deze vorm gaan samenwerken zouden hun tarieven drastisch kunnen verlagen. Dat durf ik rustig zo te stellen.